Hình ảnh Việt Nam xưa & nay

Category: Địa danh lịch sử

Ảnh Hội An xưa

Trong lịch sử, Hội An từng là một thương cảng quốc tế, nơi mà các thương nhân nhiều nước trên thế giới đều biết đến với những tên gọi khác nhau như Hải Phố, Faifo, Hội An,… Cũng trong thời kỳ đó nhiều thương nhân từ các nước như Trung Hoa, Nhật Bản, Hà Lan, Pháp, Bồ Đào Nha… đã đến Hội An để giao thương buôn bán. Cùng với cư dân Hội An bản địa thương nhân các nước đã tạo dựng không ít các công trình kiến trúc từ nhà cửa đến đền đài, miếu mạo. Bên cạnh đó, họ còn để lại một di sản văn hóa phi vật thể hết sức phong phú, đa dạng đó là những phong tục – tập quán; lễ lệ – lễ hội; các loại hình sinh hoạt vui chơi giải trí; các loại hình văn hóa văn nghệ dân gian; các làng nghề truyền thống và quan trọng hơn là người Hội An với những đặc trưng về tính cách vừa riêng – vừa chung, vừa bình dị – vừa tương đồng… Tất cả những giá trị quý giá đó được lưu giữ lại qua nhiều dạng “tư liệu”, trong đó ảnh xưa là một trong những dạng tư liệu khá quan trọng.

Chùa Cầu, một biểu tượng văn hóa của thương cảng Hội An những năm 30 thế kỷ XX.

Hội An những năm 1930-1950 đã được tái hiện sinh động trong loạt ảnh thuộc sở hữu của nghệ sĩ nhiếp ảnh Vĩnh Tân, một người con đất Hội An.

Hội Quán Quảng Triệu của người Hoa

Đền Hàn Cung.

Chùa Bà Mụ

Tháp Bàng An của người Chăm

Quà vặt Hội An.

Bé gái nướng bánh đa trên phố.

Đường 7 Cây Dừa năm 1950

Đội bóng đá Hội An năm 1930

Hiệu Vải Tuyết Hoa nằm trên đường Cường Để

Đường Phan Chu Trinh xưa..

Cầu An Hội..

Qua quá trình sưu tầm trong nhiều năm, Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa đã thu nhập được hàng ngàn bức ảnh xưa thể hiện được diện mạo của Hội An xưa, từ cảnh phố xá, công trình kiến trúc đến cách ăn mặc, sinh hoạt của người Hội An vào nhiều thế kỷ trước đây. Chúng tôi đã tìm thấy được tấm ảnh về cảnh quan bến sông Hội An lúc chưa bồi lấp, có vị trí nằm gần sát đường Trần Phú hiện nay; rồi ảnh ngôi chợ Hội An xưa vẫn còn nhiều mái nhà tranh. Những bức ảnh của dòng họ Chaya – Nhật Bản vẽ về các thương điếm của người Nhật Bản xưa đến buôn bán, sinh sống tại Hội An. Hay bức tranh của John Barrow – người Anh vẽ về cảnh thuyền buôn tấp nập cập cảng Hội An, từ đó phần nào cho thấy được diện mạo của một thương cảng quốc tế vào thế kỷ XVIII… Đặc biệt chúng tôi đã tiếp cận được hàng trăm bức ảnh về Hội An trong thập niên từ 20 đến 60 của thế kỷ XX và hàng ngàn phim âm bản của các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp ở Hội An, trong đó các địa chỉ quan trọng như: Thiên Chơn Các là hiệu ảnh đầu tiên ở Hội An có từ năm 1912, Vĩnh Tân, Lệ Ảnh, Huỳnh Sau, Huỳnh Sỏ, Hứa Văn Bân, Trương Trừng… được lưu giữ khá tốt. Đó là những bức ảnh về những cuộc hội chợ đấu xảo trong thời kỳ Pháp thuộc; Hình ảnh vua Bảo Đại tuần du đến Hội An, thăm Trung Hoa hội quán, thăm bệnh viện Hội An… rồi ảnh về người Hội An đương thời với trang phục áo dài, nón lá của những người phụ nữ Việt Nam, hay áo sườn xám của các thiếu nữ người Hoa; rồi những người đàn ông mặc áo dài khăn đóng hoặc mặc âu phục tân thời; hay cảnh những con đường nhỏ hẹp, cong cong, yên bình, hoang vắng…; cảnh những di tích rêu phong trải qua bao năm tháng; cảnh bến sông với những con đò cũ kỹ; cảnh những con người chân lấm tay bùn canh tác trên từng thửa ruộng, cánh đồng; hay những phiên chợ Tết sầm uất; những gánh hàng rong; những món ăn dân dã; những trận lụt ngập cả khu phố; những cảnh sinh hoạt đời thường của người dân, hiện nay nhìn lại có người đã về nơi thiên cổ. Thậm chí có những người còn sống hiện đã tám mươi chín mươi tuổi nhìn lại chẳng nhận ra mình lúc còn niên thiếu. Chưa kể nhiều di tích danh tiếng mà nay đã mất đi dấu tích như chùa Bà Mụ, miếu Hội Đồng, Cây Thông Một… Chính những bức ảnh xưa này là nguồn tư liệu quý giá mà nhờ váo đó trong nhiều năm qua Hội An có cơ sở phục dựng, tu bổ nhiều di tích, phục hồi nhiều lễ hội truyền thống của địa phương… góp phần rất lớn vào việc bảo tồn tốt giá trị của đô thị cổ Hội An.
Nơi phố cổ Hội An, các di tích vốn có diện mạo riêng, từ mặt tiền ngôi nhà, từng chi tiết kiến trúc, cách bày trí gian thờ, cách sắp xếp vật dụng, nơi sinh hoạt của gia đình, dòng họ bao đời sống trong ngôi nhà, rồi những lễ nghi họ còn duy trì, hay trang mà phục họ thường mặc… Tất cả các điều đó chứa đựng biết bao giá trị quý liên quan đến di sản Hội An mà chúng ta cần phải tìm hiểu để bảo tồn và khai thác. Để bảo tồn vốn quý này, trong nhiều năm qua, chúng tôi đã tìm đến các gia đình sưu tầm từng tấm ảnh còn sót lại. Đại đa số đều là ảnh trắng đen khổ nhỏ nhưng chất lượng giấy rất tốt, trong đó nhiều tấm ảnh đã bị trầy xướt quá nhiều không rõ hình. Phần lớn ảnh còn lưu giữ trong các gia đình là chân dung của gia đình, nghi lễ liên quan đến phong tục tập quan, tôn giáo tín ngưỡng như đám tang, đám cưới, cảnh chùa chiềng… Những tấm ảnh chân dung góp phần phản ánh đời sống sinh hoạt của người Hội An trong những năm đầu đến giữa thế kỷ 20 như gương mặt của người phụ nữ Hội An xưa với trang phục áo dài và kiểu tóc bới cao rất đẹp, rất sang trọng. Những tấm ảnh sinh hoạt gia đình cho thấy sự đầm ấm của nhiều thế hệ sống trong cùng một mái nhà…

Ngoài ra, nhiều bức ảnh về đấu tranh cách mạng của quân và dân Hội An cũng đã được sưu tầm. Thông quan những bức ảnh này chúng ta có thể phần nào hình dung được tinh thần đấu tranh cách mạng của quân và dân Hội An trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước; phản ánh được sự tàn phá của hai cuộc chiến đã gây bao đau thương chết chóc cho người dân Hội An; với những bức ảnh về tòa công sứ Pháp nguy nga đồ sộ tại Hội An; ảnh “Cây Thông Một” một địa chỉ gắn liền với sự kiện thành lập Đảng bộ Quảng Nam, rồi những bức ảnh “một tấc không đi, một ly không rời” phản ánh tinh thần giữ vườn bám đất chống lại sự dồn dân của quân địch, hay ảnh xe tăng Mỹ càn quét ở Cẩm An, ảnh du kích xã Cẩm An bắt sống sĩ quan Mỹ, ảnh nhân dân Mitting chào mừng Hội An được giải phóng năm 1975… Và không xa lắm, những năm sau này đất nước được giải phóng, hàng trăm bức ảnh phản ánh đời sống sinh hoạt của người dân Hội An trên con đường xây dựng lại đất nước, quê hương đã được sưu tầm góp phần làm sáng tỏ các giai đoạn lịch sử của địa phương.
Điều đáng lưu ý là trong những năm gần đây hầu hết những hình ảnh quý giá của gia đình đã bị thất thoát, hư hỏng vì các trận lũ lụt lớn hàng năm hoặc do cách bảo quản chưa đúng phương pháp. Đây là những điều đặt ra cần đáng quan tâm cho những người làm công tác bảo tồn và những người yêu nghệ thuật… Vài năm gần đây để phát huy giá trị của hệ thống ảnh xưa của Hội An, Thành phố đã tổ chức một số cuộc trưng bày, triển lãm về ảnh xưa trong các dịp lễ hội như triển lãm ảnh Vĩnh Tân với chủ đề “Hội An – ký ức thời gian”, “ảnh Vĩnh Tân với Hội An” và nhiều cuộc trưng bày, triển lãm khác tại sân bảo tàng Hội An. Những cuộc trưng bày đã thu hút đông đảo quần chúng cư dân địa phương mà cả du khách trong nước và quốc tế. Thông qua đó còn có nhiều gia đình đã tự nguyện hiến tặng nhiều ảnh cũ mà gia đình gìn giữ bấy lâu. Đặc biệt, từ những hình ảnh xưa, Hội An đã tham khảo phục hồi thành công “đêm phố cổ” tái hiện lại đêm Hội An vào những năm đầu thế kỷ XX. Sự thành công của việc làm này không chỉ phục vụ cho công tác bảo tồn mà còn là một sản phẩm du lịch độc đáo của Hội An. Cũng từ những tấm ảnh xưa này đã tạo nguồn tư liệu, nguồn cảm hứng cho các nhà thiết kế, tạo mẫu thời trang như Minh Hạnh, YaLy… đã phục hồi, kế thừa sáng tạo nhiều bộ thời trang lạ, đẹp. Những bộ trang phục này đã từng được tổ chức trình diễn thời trang trong các dịp lễ hội lớn ở Hội An, cũng như nhiều địa phương trong nước và hải ngoại.

Từ đó cho chúng ta thấy rằng hiện tại, Hội An đang lưu giữ một di sản ảnh hết sức phong phú, đa dạng góp phần làm nên nét độc đáo, quyến rũ của di sản đô thị cổ. Do đó, nơi đây hoàn toàn có tiềm năng, nhu cầu chính đáng và sự cần thiết để thành lập Bảo tàng Nhiếp ảnh trong hệ thống các bảo tàng chuyên đề, không chỉ để phục vụ khách tham quan du lịch, học tập, nghiên cứu, mà thông qua đó còn tạo điều kiện để mọi người tìm hiểu, trao đổi, giao lưu về nghệ thuật nhiếp ảnh./.

Nguồn: Tống Quốc Hưng

August 10, 2016
So sánh Sài Gòn 1955 với 2005

Sài Gòn đổi thay như thế nào sau 50 năm?

Câu trả lời có thể được tìm thấy qua những hình ảnh so sánh đặc sắc trong ấn phẩm có tên “Sài Gòn 1955 – TP Hồ Chí Minh” năm 2005”, được Lãnh sự quán Pháp bảo trợ xuất bản năm 2005. Trong ấn phẩm này, những bức ảnh chụp năm 1955 được thực hiện bởi nhiếp ảnh gia Pháp nổi tiếng Raymond Cauchetier.

Sau đây là một số hình ảnh trích từ ấn phẩm, được trang mạng Belle Indochine của Pháp giới thiệu.

Nhà thờ Đức Bà năm 1955.

Năm 2005, diện mạo công trình không có mấy thay đổi.

Dinh Độc Lập năm 1955 là một công trình kiến trúc mang phong cách Pháp. Nó đã bị phá hủy vào năm 1962 do cuộc oanh tạc của hai phi công bất mãn thuộc không lực Sài Gòn.

Công trình này đã được xây dựng lại và khánh thành năm 1966. Sau giải phóng, Dinh Độc Lập đổi tên thành Hội trường Thống Nhất.

Viện Bảo tàng trong Thảo Cầm Viên năm 1955.

Bảo tàng Lịch sử Việt Nam – Thành phố Hồ Chí Minh năm 2005.

Chợ Bình Tây năm 1955.

Chợ Bình Tây năm 2005.

Mặt sau của Nhà thờ Đức Bà năm 1955.

Năm 2005.

Cầu Khánh Hội và cầu Mống trên Kênh Tàu Hủ năm 1955.

Năm 2005.

Đại lộ Charner năm 1955.

Đại lộ Nguyễn Huệ năm 2005.

Đại lộ De la Somme năm 1955.

Đại lộ Hàm Nghi năm 2005.

Khách sạn Majestic trên đường Catinat năm 1955.

Khách sạn Majestic, đường Đồng Khởi năm 2005.

Bến Bạch Đằng năm 1955.

Năm 2005.

Bờ sông Sài Gòn năm 1955.

Năm 2005.

Sông Sài Gòn, 1955.

Sông Sài Gòn, 2005.

Cầu Ông Lãnh, 1955.

Cầu Ông Lãnh, 2005.

Cầu Mống, 1955.

Cầu Mống, 2005.

Cầu Chà Và, 1955.

Cầu Chà Và, 2005.

Toàn cảnh Sài Gòn năm 1955.

Toàn cảnh Sài Gòn năm 2005.

Theo Langthang SaiGon

August 9, 2016
Người mẫu thời trang Hà Nội xưa

Thăng Long – Hà Nội không chỉ là trung tâm kinh tế mà còn là trung tâm văn hóa lớn nhất nước từ thế kỷ thứ X đến thế kỷ XIX. Cuối thế kỷ XIX, nửa đầu thế kỷ XX, Hà Nội là một trong hai thành phố chịu ảnh hưởng thời trang phương Tây và cũng là nơi các nghệ nhân sáng tạo ra các mốt quần áo độc đáo và đẹp. Tuy nhiên, mãi đến những năm 1930, Hà Nội mới xuất hiện những người mẫu thời trang chuyên nghiệp.

Từ không chuyên

Năm 1902, Hà Nội trở thành đô thị trung tâm của Đông Dương (bao gồm Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Lào và Campuchia). cũng trong năm này, Toàn quyền Đông Dương quyết định tổ chức hội chợ lần đầu tiên. Tham dự hội chợ không chỉ có các nước trong khu vực mà còn có các nước châu Phi là thuộc địa của thực dân Pháp. Tại hội chợ, lần đầu tiên người ta tổ chức cuộc thi hoa khôi cho các cô gái Việt Nam. Trong cuộc thi, thí sinh bắt buộc phải mặc áo dài Tố Nữ kiểu Hà Nội (áo có 5 thân và cài 5 khuy) bằng chất liệu lụa, sa tanh, sồi… với nhiều màu sắc khác nhau do các nhà may có tiếng ở Hà Nội thiết kế. Áo dài Tố Nữ của ông “phó Dùi” ở phố Hàng Điếu là lựa chọn đầu tiên của ban tổ chức vì “phó Dùi” có vài chục thợ đàn em chuyên may cho các bà lớn và nhà giàu Hà Nội. Rất tiếc thời kỳ này, báo chí tiếng Pháp (chưa có báo tiếng Việt) chủ yếu tập trung vào ngợi ca thành tựu của hội chợ nên không nêu rõ ai là người đăng quang hoa khôi. Và cho dù mặc áo dài Tố Nữ chỉ là một phần thi nhưng điều đó cũng có thể khẳng định các cô tham gia thi hoa khôi chính là những người mẫu không chuyên đầu tiên.

Áo dài Le Mur Cát Tường.

Thực ra, dưới các triều đại phong kiến, đám vợ con quan, các bà, các cô nhà giàu đi chơi hội ăn mặc diêm dúa, đeo vòng, xuyến, nhẫn… thì họ cũng đã là các người mẫu thời trang không chuyên rồi. Trong “Vũ Trung tùy bút”, Phạm Đình Hổ mô tả cung cách ăn mặc của các bà, các cô giàu có: “Họ mặc nhiều kiểu quần áo lạ mắt khiến dân chúng trong vùng không ngớt trầm trồ, các kiểu váy áo lạ, đẹp mắt này do các thợ may giỏi đất Thăng Long sáng tạo ra”. Còn cuốn “Một chiến dịch ở Bắc Kỳ” (xuất bản năm 1892), tác giả là viên bác sỹ Hocquard viết về thợ may Hà Nội như sau: “Chỉ cần đưa mẫu cho họ lập tức họ sẽ may cho bạn những bộ quần áo kiểu Pháp đẹp không thua kém gì may ở Paris”.

Chiến tranh thế giới lần thứ I (1914-1918) xảy ra ở châu Âu nên kế hoạch 2 năm tổ chức hội chợ Đông Dương một lần bị hủy bỏ. Kết thúc chiến tranh, đốc lý Hà Nội khi đó là Dierre Parquier có sáng kiến đứng ra tổ chức hội chợ Hà Nội để tạo cơ hội cho các nhà công thương thành phố trưng bày hàng hóa. Và cũng như hội chợ Đông Dương, hội chợ Hà Nội cũng tổ chức thi hoa khôi và trình diễn thời trang. Tuy nhiên, cuộc thi hoa khôi tại các hội chợ ở Hà Nội phải ngừng lại vào năm 1939 khi phát xít Đức tấn công Ba Lan, mở màn cho Chiến tranh thế giới lần thứ II.

… đến chuyên nghiệp

Đầu những năm 1930, lớp thanh niên trí thức, tân học đua nhau “bỏ cũ theo mới” bỏ Nam phục, theo Âu phục để “cải cách lối sống”. Với phụ nữ thì phong trào “tân thời” lan rộng khắp Hà Nội. Có cả những câu chê bai chị em chạy theo “tân thời”:

Tân thời chẳng đáng là bao
Hai xu đôi guốc, một hào đôi hoa
Cái quần lĩnh tía hào ba
Cái áo hào rưỡi thế ra tân thời.

Năm 1933, nhà văn Nguyễn Công Hoan có truyện ngắn mang tên “Cô Kếu – gái tân thời” trong đó có đoạn “Cô Bạch Nhạn buồn lắm vì cổ hủ hết cách. Ấy thế cũng mang tiếng là con gái Hàng Đào! Các bạn cô, cô Bích Ngọc thì đã được mặc quần trắng và áo sáu khuy. Cô Song Khê đã được cạo răng. Đến ngay như cô Mộng Lê mà bà cụ cũng chịu để cho đánh phấn và mặc áo màu nữa là! Ức nhất là quanh năm cô chỉ được mặc đồ thâm như người có trở, trông tối sầm như bà cụ”. Mặc kệ, những chê bai chỉ trích, các cô vẫn cứ mê “tân thời” vì “Ở đời này cứ ăn mặc theo lối cổ thì bất quá lấy được anh giáo học là cùng. Những thằng Cao đẳng nó chỉ ưa tân thời thôi”.

Xu hướng này lại được cộng hưởng bởi chủ trương “vui vẻ trẻ trung” do người Pháp khởi xướng đã làm thay đổi cơ bản quan niệm về trang phục ở Hà thành. Từ năm 1934 trở đi, phong trào Âu hóa thời trang càng sôi nổi khắp Hà thành với những mẫu “y phục tối tân” rất “văn minh” mà nhà văn Vũ Trọng Phụng đã mô tả trong tiểu thuyết Số Đỏ “Đây là cái áo ỡm ờ… Đây là cái quần hãy chờ một chút! Đây là cái áo lót hạnh phúc! Đây là cái cooc xê ngừng tay!”. Và áo dài Le Mur của nhà may Cát Tường như giọt nước tràn ly làm thời trang nghiêng hẳn về phía “tân thời”.

Cát Tường học Mỹ thuật Đông Dương, ra trường không có việc làm, rỗi rãi thời gian ông lân la xóm cô đầu Khâm Thiên và cũng chính tại đây ông đã cải tiến và cho ra đời chiếc áo dài Le Mur. Ban đầu nó không được các cô con gái nhà lành chấp nhận vì cổ áo khoét rộng, có kiểu thì hình lá sen, thân áo bó sát người để nhô ra bộ ngực. Còn cái quần thì từ lĩnh thâm, lĩnh tía bồng đã “Âu hóa” thành quần sa tanh trắng. Để chiếc áo đi vào đời sống, Cát Tường đã nhờ các cô đầu ở Khâm Thiên mặc thử đi ra phố và vô hình trung, cô đầu Khâm Thiên cũng chính là những người mẫu không chuyên. Để áo Le Mur được nhiều người biết đến, Cát Tường đã bắt chước giới thời trang Paris mời cô gái có khuôn mặt đẹp toát lên vẻ sang trọng có tên là Ái Liên ( sau này là nghệ sỹ cải lương nổi tiếng) quảng bá áo dài Le Mur. Như vậy bước đầu có thể khẳng định, Ái Liên là một trong ba người mẫu chuyên nghiệp đầu tiên ở Hà Nội.

Cũng trong thời gian này, họa sỹ Lê Phổ dựa trên những nét phá cách của cát Tường cũng sáng tạo ra kiểu áo dài của riêng mình với nét đằm thắm và kín đáo hơn so với Le Mur. Cháu gái của Lê Phổ là Marie Nghi Xương có hiệu may ở số 4 phố Nhà Thờ đã tung ra các kiểu áo dài theo thiết kế của chú mình. Để gây tiếng vang, hiệu may này đã mời Lý Lệ Hà (cô này có thân hình gọn, khuôn mặt đẹp và gợi cảm, sau này là người tình của vua Bảo Đại) mặc áo dài Lê Phổ vào sàn nhảy. Cùng với Ái Liên, Lý Lệ Hà cũng là người mẫu thời trang chuyên nghiệp.

Còn người mẫu thứ ba là Trần Văn Chức nhà ở phố Hàng Đường. Thích ăn diện theo các mốt quần áo xuất hiện ở Pháp du nhập vào Việt Nam. Hằng ngày Chức đi bộ theo phố Hàng Ngang, Hàng Đào ra quán cô Thược ở Bờ Hồ uống cà phê và phì phèo thuốc lá thơm. Chủ hiệu may ở phố Hàng Ngang là Phan Đồng Giang thấy Chức có dáng vóc phù hợp với các loại quần Âu và áo sơ mi do mình may đã mời Chức làm ma nơ canh sống cho cửa hàng. Chức đồng ý và vào ngày thứ bảy, chủ nhật, anh mặc quần áo do nhà may Phan Đồng Giang thiết kế ra đứng trước cửa hiệu sau đó đi dọc con phố này rồi lại trở về hiệu. Hai hiệu may Lê Thuận Quế và Lê Thuận Khoát ở phố Hàng Đào thấy vậy cũng mời Chức làm ma nơ canh. Hồi đó Hà Nội có câu “Nhất Chức, nhì Vân, tam Trân, tứ Khánh” nghĩa là bốn anh chàng thuộc loại đẹp trai, biết cách ăn bận thời trang. Nổi tiếng, Chức được nhiều cô gái mê mẩn. Một lần Chức đi chơi hội Lim thấy các liền chị xinh xinh đã tán tỉnh bỡn cợt, bị các liền anh ghen tuông mách trai làng và lập tức Chức bị trai làng nhốt vào rọ lợn treo lên cây.

Sau hòa bình (1954), chế độ mới quan niệm khác về thời trang và người mẫu thời trang nên không còn ai làm mẫu cho các nhà may. Và nghề này mãi đến những năm cuối thế kỷ XX mới xuất hiện trở lại.

Nguyễn Ngọc Tiến

Hà Nội m

August 8, 2016
Người Thăng Long xưa phòng hỏa hoạn ra sao

Trích cuốn “A supplement to the Voyages Round the World”, William Dampier, 1688.

William Dampier là một nhà hàng hải viết rất nhiều sách về du hành khám phá, trong đó có Việt Nam!

Tranh vẽ Thăng Long Kẻ Chợ

1. Dân Kẻ Chợ xây lò tránh lửa để chứa đồ

Thành Phố Thủ Đô Cachao (Kẻ Chợ tức Thăng Long Hà Nội xưa), nằm trên vùng đất cao cách bờ biển 80 dặm, trên bờ Tây của con sông, và nằm trên một vùng đất khá bằng phẳng, nhưng hơi cao lên, cũng trống như thế, không có tường, bờ, hay hào.

Ở Cachao có lẽ có khoảng 20000 nhà. Những ngôi nhà này thường là thấp, tường của chúng làm bằng bùn, lợp mái tranh, nhưng cũng có nhà xây bằng gạch, lợp ngói phẳng (pan-tiles). Phần lớn những ngôi nhà này có vườn (yard), hoặc sân sau (back-side). Trong mỗi vườn ta có thể thấy một kiến trúc nhỏ có vòm xây gần giống cái lò (oven), cao khoảng 6 foot, có miệng ở dưới đất. Nó được xây từ đầu đến chân bằng gạch, bên ngoài trát một lớp dày bùn đất. Nếu nhà nào không có vườn, thì họ cũng vẫn có lò như thế này, nhưng nhỏ hơn, đặt ở giữa nhà. Rất ít nhà trong thành phố không có một cái.

Công dụng của nó là để ném đồ quý vào trong khi có cháy: vì những ngôi nhà thấp lợp tranh này rất dễ cháy, nhất là vào mùa khô, chỉ thoáng cái là tiêu hủy rất nhiều nhà, nên thường là họ có rất ít thời gian để nhét đồ vào các cái lò vòm này, mặc dù là rất gần thôi.

==========================================

2. Cách chữa cháy

Vì ai cũng có cái sáng chế này để gìn giữ đồ của riêng mình, chính quyền đã cẩn thận ban bố các biện pháp cần thiết được dùng để tránh hỏa hoạn, hoặc chữa cháy trước khi nó lan rộng. Đầu mùa khô mỗi một người phải đặt một chum nước lớn trên nóc nhà, sẵn sàng đổ xuống khi có cháy. Ngoài ra, mỗi người còn phải có một cái gậy dài, có đồ đựng (basket or bowl) ở đầu để múc nước dập lửa. Nếu lửa quá to khiến cả hai phương án trên đều thất bại, thì họ phải cắt các sợi dây buộc mái tranh, cho nó tuột từ xà xuống đất. Việc này không khó, vì mái tranh này không lợp như mái của chúng ta, cũng không được buộc bằng từng cái lá riêng như ở Tây Ấn và nhiều vùng ở Đông Ấn, nơi người ta lợp mái bằng lá cọ; mà được ghép thành từng tấm rộng 7 – 8 foot vuông, trước khi đặt lên mái, nên chỉ cần 4 – 6 tấm tùy độ lớn của nhà là đủ lợp một bên mái; và những tấm này chỉ được buộc ở một vài chỗ trên khung nhà thôi (rafters and rattans), dễ dàng một lúc cắt được và thả nửa tấm lợp mái. Những tấm này cũng tốt hơn mái tranh rời (loose thatch), vì chúng dễ xử lý hơn, trong trường hợp có cái nào rơi lên hoặc rơi cạnh cái lò chứa đồ; chúng dễ dàng được kéo đi nơi khác. Các nhà liền kề theo cách này có thể được tháo mái nhanh chóng, trước khi lửa lan đến, và các tấm tranh được mang đi, hoặc không thì cũng để cho cháy hết. Để làm thế mỗi người có một cây gậy hoặc cây tre đặt ở cửa, có lưỡi câu liêm (cutting hook) ở đầu, chuyên dùng để tháo mái nhà; và nếu có người nào không có chum nước, gậy múc nước, câu liêm trong nhà, thì sẽ bị phạt nặng vì sự xao lãng này. Họ rất nghiêm túc trong việc này; vì ngay cả khi đã cẩn trọng đến vậy mà họ vẫn rất hay gặp hỏa hoạn.

Nguồn: daivietcophong.wordpress.com

July 30, 2016
Ngẩn ngơ một Hà Nội nên thơ qua ảnh phim siêu đẹp

Bạn sẽ được ngắm nhìn một Hà Nội thật khác, yên bình, sâu lắng và nhẹ nhàng trong những ngày cuối thu.

Qua từng bức ảnh phim, Hà Nội hiện lên đúng như những gì người ta từng nói về Thủ đô: cổ kính, hoài niệm, chầm chậm, không xô bồ và vô cùng giản dị. Từng góc phố, bức tường, từ con đường cho tới ngõ nhỏ đều hiện lên sự bình dị tới an yên. Vẻ đẹp thành phố được cậu bạn trẻ lưu giữ toàn bộ vào những bức hình, cuộc sống dường như chậm hơn, đáng yêu và thân thuộc hơn bao giờ hết.

Được biết, chủ nhân của loạt ảnh cổ điển về Hà Nội từng là sinh viên của trường ĐH Ngoại thương Hà Nội, tên Chu Đức Anh. Từ lâu, Đức Anh đã ấp ủ một bộ ảnhphim về Hà Nội không màu mè, hoa mĩ, là nơi bình yên đã nuôi anh trưởng thành.

Mùa thu trên con đường ven hồ. (Ảnh: Internet)

Chiều hoàng hôn trên hồ Tây. (Ảnh: Internet)

Cột cờ Hà Nội. (Ảnh: Internet)

Một Hà Nội cổ kính và yên bình. (Ảnh: Internet)
Theo Hanoiiplus

July 12, 2016
Những cây cầu xưa ở Sài Gòn – Chợ Lớn

Cầu xưa vùng Sài Gòn Chợ Lớn

Năm 1618 chúa Sãi (Nguyễn Phước (Phúc) Nguyên) gả con gái cho vua Miên Chey Chetta II, năm 1623. Chúa mượn xứ Prei Nokor để mở trạm thuế đồng thời được phép gởi quan đến để quản lý việc thu thuế và thương vụ hành chính.

Năm 1658 chúa Hiền (Nguyễn Phúc Tần) cho quân tiến chiếm và phá hủy thành Mô Xoài vì quân Nặc Ong Chăn vua Cao Miên xâm phạm Trấn Biên (thời mới khai thác gọi những chỗ đầu biên giới là Trấn Biên) tức Phú Yên ngày nay.
Theo Trịnh Hoài Đức trong Gia Định Thành Thông Chí:
“Lúc ấy địa đầu của Gia định là Mô Xoài và Đồng Nai (nay là trấn Biên hoà) tại hai xứ này đã có dân của nưóc ta đến cùng với dân Cao Miên khai khẩn ruộng đất. Người Cao Miên rất khâm phục uy đức của triều đình, họ đem nhượng đất ấy rồi kéo nhau tránh đi nơi khác, chẳng dám tranh chấp điều gì”.

Năm 1679 (Kỷ Mùi, mùa xuân tháng Giêng) tướng cũ nhà Minh, tổng binh thủy lục trấn các xứ ở Long Môn (Quảng Đông) Dương Ngạn Địch và phó tướng Hoàng Tấn; tổng binh các châu Cao, Lôi, Liêm là Trần Thắng Tài và phó tướng Trần An Bình đem hơn 3000 quân và hơn 50 chiến thuyền vào cửa biển Tư Dung (cửa Tư Hiền) và cửa Hàn Đà Nẵng, không chịu làm tôi tớ nhà Thanh, đến xin thần phục để làm dân mọn cho chúa Nguyễn.
Cũng nên nhớ vào thời điểm nhóm người Hoa xin tị nạn, biên giới không chính thức của Đại Việt chỉ mới đến Mô Xoài (Bà Rịa), chúa Nguyễn Phúc Tần thấy đất Đông phố (Biên Hòa Đồng Nai) nước Lục Chân Lạp sông rạch chằng chịt, đất đai phì nhiêu nghìn dặm nhưng chưa khai phá, chi bằng lấy sức của họ đến khai khẩn mở mang, làm một việc mà lợi đôi ba điều. Chúa Nguyễn Phúc Tần cho người đưa thư đến Nặc Ong Non (vị phó vương đang được chúa Nguyễn bảo vệ) yêu cầu chia cấp đất cho họ vào làm ăn sinh sống quanh vùng đất Prei Nokor (Sài Gòn). Nặc ong Non đồng ý, kể từ đó, nhóm Trần Thắng Tài (Trần Thượng Xuyên) đến ở vùng Kâmpéâp Srêkatrey (Cù Lao Phố, Biên Hòa) và nhóm Dương Ngạn Địch đến ở vùng Peam Mesar (Mỹ Tho). Chúa Nguyễn sau đó lập đồn dinh ở Tân Mỹ gần ngã tư Cống Quỳnh–Nguyễn Trãi ngày nay.
Năm 1698 Quốc Chúa Nguyễn Phúc Chu chính thức cử Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào Nam, thiết lập chính quyền, các đơn vị hành chánh để chính thức xác lập chủ quyền của Đại Việt trên vùng đất mới.
Nguyễn Hữu Cảnh chia vùng này thành huyện Phước Long (Đồng Nai) và huyện Tân Bình (Sài Gòn Bến Nghé) miền đất phía Nam. Cùng với nhóm lưu dân người Việt đến trước, Trần Thắng Tài và lực lượng của mình tiến hành khai khẩn quy mô lớn chẳng bao lâu ông đã biến vùng đất hoang sơ Cù Lao Phố trở thành trung tâm thương mại và giao dịch quốc tế.
Sau Tây Sơn khởi nghĩa ở Bình Định 1772, Nguyễn Ánh và thân tộc năm 1774 thóat vào Gia định Đồng Nai chiêu tập dân quân chống lại Tây Sơn. Nhiều trận chiến giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh, sau những lần thóat hiểm cuối cùng Nguyễn Ánh chiếm lại Sàigòn với sự giúp sức của người Pháp năm 1789.
Năm 1778 quân Tây sơn lấy cớ người Hoa giúp Nguyễn Ánh nên đã tàn phá vùng Cù Lao Phố (nay xã Hiệp Hòa, Biên Hòa) đã đẩy người Hoa di tản về phía Tây Nam, dọc theo sông Bình Dương (về sau ngườì Việt gọi là rạch Bến Nghé, người Pháp gọi là Arroyo Chinois) định cư và lập trung tâm buôn bán gọi là Đề Ngạn, đẩy nhanh tốc độ tàn lụi của Cù Lao Phố và nhanh chóng phát triển vùng Đề Ngạn (Sài Gòn hiểu là Chợ Lớn sau này) Bến Nghé.
Sau khi chiếm lại thành Gia Định năm 1789, năm sau 1790, Nguyễn Ánh cho xây thành phòng thủ Bát Quái với sự giúp đỡ của viên sĩ quan hải quân người Pháp – Victor Olivier de Puymaniel.
Người Pháp đến 1859, tiếp đó cho xây dựng thành phố Sàigòn chung quanh vùng Thành Quy (thời Gia Long xây 1790, phá 1835) khai thác hệ thống sông rạch thiên nhiên chằng chịt phát triển một thành phố thương mại dọc theo Arroyo Chinois (kinh Bến Nghé) nhằm đáp ứng công cuộc khai triển kinh tế và tăng cường khả năng lưu thông và vận chuyển thương thuyền, hàng hóa với miền Tây và Trung.
Sự đóng góp của nguời Tàu như là đầu tàu khai thác vùng kinh Bến Nghé từ lúc di tản từ Biên hòa cũng được người Pháp thể hiện bằng cách gọi tên rạch Bến Nghé là Arroyo Chinois. Năm 1885, Trương Vĩnh Ký chỉ rõ: “Địa phận nằm giữa đường Marins (xưa là Đồng Khánh, nay là Trần Hưng Đạo) với mé rạch Chợ Lớn, là nơi trú ngụ của người Minh Hương”.
Nhà Nguyễn sửa sang trùng tu kinh rạch vùng này và khi người Pháp chiếm Gia Định Thành, khai thác tiềm năng đóng góp của người Hoa (tài chính, óc thương mại, mạng lưới kinh doanh) xây dựng và củng cố thêm cơ sở hạ tầng như xây cầu, đào kinh, rồi lấp kinh thành đường để đáp ứng với nhu cầu đô thị hóa và phát triển kinh tế không ngừng, biến Sài Gòn thành trọng tâm kinh tế ngày xưa và ngày nay.

Tổng quan hệ thống sông rạch kinh trên địa bàn Sài Gòn- Chợ Lớn
Khai thác vị trí đặc thù thiên nhiên của phủ Tân Bình (vùng Saigon Bến Nghé Chợ Lớn), với những vùng gò đất cao nằm vế hướng Bắc và Tây Bắc và hệ thống kinh rạch chằng chịt đổ về phía Nam đầm lầy đất trũng rồi cuối cùng ra biển Đông. Hệ thống sông nước thiên nhiên bao quanh vùng này bao gồm phía Đông có sông Bến Nghé (sông Sàigòn), phía Bắc có sông Bình Trị (rạch Thị Nghè) và phía Nam có sông Bình Dương (rạch Bến Nghé) đáp ứng nhu cầu phòng thủ và phát triển kinh tế với sự đóng góp cùa người Hoa với khả năng giao tiếp thương mại thu hút khách thương buôn từ Âu, Tân Gia Ba, HongKong, Thái, Nhật…Dưới thời Gia Long, một vị võ quan Trần Văn Học (1) vẽ bản đồ đầu tiên vùng này năm 1815. Chính quyền VNCH ghi công đặt tên ông cho con đường quan trọng ở vùng Gia Định – đường Nguyễn văn Học (lấy họ vua) đi đến các tỉnh miền Đông trước 1975, nay là Nơ Trang Long.

Hình 1A- Bản đồ Trần Văn Học 1815 với hiệu đính địa danh lấy từ Gia Định Thành Thông Chí của Trịnh Hoài Đức.

Hình 1B: Vị trí thành Bát Quái và thành Phụng trên bản đồ 1A.

Sau khi phá vỡ Đại đồn Kỳ Hòa (Chí Hòa) của Nguyễn Tri Phương tháng 2 1861, đô đốc Charner ban hành nghị định thiết kế quy hoạch Saigon Cholon ngày 11/4/1861 trước khi được điều động trở lại Pháp nhậm chức mới. Phó Đô Đốc Bonard thừa hành giao cho Đại Tá công binh Coffyn thực hiện quy hoạch. Coffyn đệ trình dự án cho một thành phố với 500,000 người (Projet de Ville de 500.000 âmes à Saigon) và được Bonard chấp thuận 30/4/1862.
Nhận định vị trí vùng thành phố được bao bọc bởi ba đường nước thiên nhiên ở phía Bắc, Đông và Nam, Coffyn thiết kế một đường nước nhân tạo- đào kinh Vòng Thành ở phía Tây- biệt lập thành phố như nằm trên cù lao nhỏ.

Hình 2 : Bản đồ Coffyn 1893 cho thấy quy hoạch thành phố Sàigòn Chợ Lớn, bao bọc bởi Rạch Thị Nghè (phía Bắc), Rạch Bến Nghé (Nam), Sông Bến Nghé (Đông) và Kinh Vòng Thành (Tây).

Hình 3: Bản đồ 3 thời VNCH năm 1962 cho thấy sông rạch bao quanh thành phố Saigon-Chơ Lớn sau khi kinh Tẽ (nhánh của rạch Bến Nghé) được đào năm 1905

Những chiếc cầu bắc ngang sông, rạch, kinh trước 1975 :
1) Cầu trên sông Sài Gòn
2) Kinh đào và lấp vùng quận 1 Sàigòn
3) Cầu trên rạch Thị Nghè (kinh Nhiêu Lộc)
4) Cầu trên rạch phía Nam-rạch Bến Nghé, Kinh Bãi Sậy, Kinh Đôi, Kinh Tẽ
5) Kinh Vòng Thành

1 -Cầu trên sông Sài Gòn (Bến Nghé) phía Đông Sài Gòn
Sông Bến Nghé – sau gọi là sông Sàigòn có đầu nguồn ở vùng Lộc Ninh thuộc tỉnh Bình Long trước 1975, bây giờ là Bình Phước. Bản đồ Pháp Plan de Ville 1790, 1795 còn gọi là sông Đồng Nai vì cho rằng đây là một nhánh của sông Đồng Nai bắt nguồn từ cao nguyên Lang Biang (Lâm Viên) chảy qua Biên Hòa, xuống vùng Sàigòn, thực tế sông Đồng Nai hợp lưu với sông Sàigòn thành sông Nhà Bè rồi chảy ra biển Đông. Cửa Đông và cửa Nam của thành Phụng và Thành Quy hướng về sông Bến Nghé (xem hình 1B). Đoạn sông Sàigòn trước khi uốn khúc quanh bán đảo Thanh Đa, người địa phương gọi là sông cầu Bình Lợi. Sông khá sâu, nước chảy khá mạnh. Sông Saigon có phụ lưu sông Bến Cát, rạch Lăng có nguồn từ sông Bến Cát chạy quanh co nối với rạch Bến Bồi khu vực Ngã Năm Bình Hòa rồi chảy xuống rạch Cầu Bông ra Rạch Thị Nghè (Nhiêu Lộc).Có bốn cây cầu chính bắc qua sông Sài Gòn trước 1975.

Hình 4: Không ảnh định vị những cầu xưa trước 1975 trên sông Sài Gòn (vùng Bình Lợi-Thanh Đa)

Cầu Bình Lợi
Bắc ngang sông Saigòn đầu tiên là cầu Bình Lợi xây năm 1902 cầu sắt, sàn cầu bằng gỗ cứng, có cả đường rầy xe lửa, đây là cây cầu quan trọng nhất đi Biên Hòa và các tỉnh Miền Đông. Nhịp giữa quay được cho tàu qua, xây dựng bởi công ty Pháp Lavelois Perret (tên của công ty Eiffel do Gustav Eiffel, người kỹ sư xây tháp Eiffel sáng lập).

Hình 5: Xe lửa chạy trên cầu Bình Lợi

Hình 6: Cầu Bình Lợi xưa

Hình 7: Xe lưu thông một chiều phải đợi tới phiên

Cầu chỉ đi được một chiều, bên được lưu thông thì bên kia phải đợi, khi có xe lửa chạy thì hai bên dừng lại cho tới khi xe lửa rời cầu. Sàn xe lửa xây dựng bằng những tấm phản gỗ to, xe chạy mãi mòn gỗ có đoạn bóng loáng khi chạy xe phải cẩn thận vì trơn trợt, nhìn qua khe gỗ trên sàn cầu thấy nưóc sông Bình Lợi cuồn cuộn chảy. Có lẽ một phần vì có nhiều người đến đây nhảy cầu tự tử, người địa phương có câu “muốn chết nhảy xuống sông cầu Bình Lợi”. Cầu này trước khi có xa lộ Saigòn Biên Hòa đưa dân Sàigòn đến những vùng trái cây nổi tiếng Lái Thiêu (măng cụt, sầu riêng, chôm chôm…), hoặc lên Thủ Đức ăn nem gói bằng lá chuối, có lót lá vông để tăng độ chua mời xem Dì Hai Lò Nem, /tắm suối Xuân trường ở Dĩ An, hoặc mua bưởi Biên Hòa, lên “núi” Châu Thới”, gọi là núi nhưng thật sự chỉ cao 82m.

Hình 8: Nem Thủ Đức

Hình 9: Cầu Bình Lợi thập niên 60
Cầu Bình Triệu

Hình 10: Câu Bình Triệu, vị trí cầu Bình Triệu xem hình 4

Ngày xưa từ Sài Gòn lên Thủ Đức đi ngả Cầu Bông, xuống đường Nguyễn văn Học (Nơ Trang Long) qua Ngả Tư Bình Hòa, Ngả Năm Bình Hoà, qua cầu Băng Ky, cầu Bình Lợi, Cầu Gò Dưa và Cầu Ngang để vào Thủ Đức.
Từ sau 1961 khi có xa lộ Saigon – Biên Hoà (nay XL Hà Nội), từ Saigon lên xa lộ chạy thẳng qua nhà máy Xi Măng, qua khu vực làng Đại Học đến ngả tư Xa lộ rẽ trái đi vào chợ Thủ Đức.
Đến đầu thập niên 70 có thể đi Thủ Đức qua cầu Bình Triệu đi theo đường Phan Thanh Giản hay Hồng Thập Tự qua Ngả tư Hàng Xanh, theo Quốc lộ 13, qua cầu Bình Triệu, đến ngả tư Bình Triệu thì rẽ phải để đi về hướng cầu Gò Dưa vô chợ Thủ Đức.

Cầu Kinh

Hình 11: Kinh đào Thanh Đa (còn gọi là kinh Bình Quới) xẻ ngang vùng Bình Qưới, rút ngắn thời gian lưu thông thương thuyền từ thượng lưu đến rạch Bến Nghé, cắt ngắn 12 km đường sông
Kinh Thanh Đa (Canal de Thanh Đa) đào trong hai năm 1897 và 1898 dài 1km, rộng 40m và sâu 6m (Monographie de la province de Gia- Định 1902).
Nối trực tiếp qua bán đảo Bình Qưới. Vùng Thanh Đa xưa kia là đồng ruộng bao la, chỉ có một vài cơ xưởng kỹ nghệ nhỏ dựa vào đường sông để vận chuyển. Vùng này thường ngập úng vào mùa mưa khi nước thủy triều sông Sàigòn dâng lên.

Hình 12: Cầu Kinh qua Bình Qưới Thanh Đa

Hình 13: Không ảnh vùng kinh Thanh Đa
Cầu Sài Gòn – Cầu Xa lộ Saigon Biên Hoà
Cầu này nối đường Phan Thanh Giản (bây giờ là Điện Biên Phủ) bắc ngang sông Saigon trên xa lộ Sàigòn Biên Hoà. Xa lộ này khởi công xây dựng 1957 và được khánh thành năm 1961. Đây là một công trình có tính cách bức phá xử dụng công nghiệp làm đường của Mỹ do hãng thầu RMK-BRJ Mỹ qua kinh phí viện trợ kinh tế của USOM để mở mang vùng công nghiệp dọc theo tuyến đường qua vùng Thủ Đức Biên Hòa gọi là khu Công Nghiệp Kỹ Nghệ Biên Hoà. Phần lớn máy móc, trang thiết bị của các xí nghiệp nhà máy trong khu kỹ nghệ này khá hiện đại được nhập cảng vào từ Pháp, Nhật, Đức, Mỹ… thu hút hàng ngàn nhân công chung quanh vùng. Khu Công nghiệp Biên Hòa bao gồm nhiều ngành nghề kinh tế mà nguồn đầu tư cũng rất đa dạng. Hoạt động sản xuất công nghệ với nhiều nhóm ngành nghề: Hóa học, mỹ phẩm, cơ khí và luyện kim, vật liệu xây dựng (nhà máy Xi măng Hà Tiên ở Thủ Đức, VIKIMCO (kim khí), VINATON (tôn che mái nhà…) và hàng tiêu dùng (nhà máy giấy Cogido-An hảo, nhà máy vải dệt Vinatexco, Vimytex, công ty sữa Foremost…)
Cầu có 13 nhịp xây bằng bê tông cốt sắt, riêng ba nhịp sàn giữa thì bằng “đan” sắt có thể di chuyển được. Cầu có 8 lằng xe, chia đều hai hướng đi về.
Trong thời gian xây dựng xa lộ hai bên vệ đường là những quán xây dựng tạm thời, đủ loại thức ăn bày bán nhưng chung qui là món nhậu, cà phê, bia, mực khô nướng, hột vịt lộn, chè. Người ta có thể tìm thấy những người trẻ dùng những ống cống bằng bê tông đường kính cả hơn thước, tìm giây phút riêng tư hoặc ăn uống thư giản, nhất là lúc chiều lên.

Hình 14: Giữ an ninh đầu cầu Sài gòn

Hình 15: Cầu Sàigòn trên xa lộ Sàigòn Biên Hòa.
2 -Kinh đào và lấp vùng quận 1 Sài Gòn.
Sau khi Gia Định thành thất thủ 1861, người Pháp xây dựng thành phố Sài Gòn theo quy hoạch Coffyn 1862.

Hình 16: Quy hoạch Coffyn
Điểm chính của Quy họach gồm có:
-Vị trí Thành Phố bao quanh bởi bốn đường nước như đã nói trên.
-Quy hoạch phân lô các loại đất (thổ cư, buốn bán…)
-Dùng đường Imperial (Hai Bà Trưng) làm trục Đông-Tây. Phía Đông, khu hành chánh, phía Tây khu thương mại, dịch vụ, công nghiệp..
-Quy hoạch đường xá, bến cảng
-Quy Hoạch về hệ thống nước, cung cấp nước tiêu dùng, thóat nước, rác phân…
-Quy hoạch về an ninh phòng thủ
Thực sự không biết quy hoạch này có được thực hiện toàn bộ không, nhưng điều chắc chắn là quy hoạch này đã là nền tảng cho một thành phố một thời được gọi là Hòn Ngọc Viễn Đông.
Khảo sát hình 2 bản đồ 2 1893 và hình 3 1962, kinh Vòng Thành đã được đào nhưng toàn kinh chưa được đem vào xử dụng vì nạn bùn lên quá nhanh ghe thuyền không di chuyển được (Monographie de la Province de Gia- Định 1902, trang 19).

Hình 17: Bản đồ 1867 với chú thích về kinh rạch khu này sau bị lấp đi biến thành đường xá.
Dựa theo bản đồ khu vực Sàigòn năm 1867, người Pháp cho đào hoặc trùng tu một số đường nước trong khu vực nhằm giải quyết vấn đề giao thông và vận chuyển hàng hóa vào Saigon lúc bấy giờ.
Kinh Chợ Vải (xem bản đồ có chú thích trên A) mà người Pháp gọi là Grand Canal (kinh Lớn) được đào 1867 từ sông Saigon chạy vào đến giếng nước (khoảng bùng binh Nguyễn Huệ bây giờ) quẹo phải hợp lưu với kinh Coffyn mà chảy ra lại Sông Sàigòn, người Việt gọi là chợ Vải vì đây là nơi buôn bán vải vóc của chợ Bến Thành đầu tiên ở Sàigòn. Chợ này được xây cất năm 1860 và phá huỷ năm 1910. Sau đó chợ được xây lại ở vị trí hôm nay (trên khu đầm lầy (marais Boresse)) năm 1912. Chợ Bến Thành được khai trương tháng 3 năm 1914 thay chợ Vải. Khi chợ mới đi vào hoạt động chợ Vải trở thành Chợ Cũ, nhưng sau này khu buôn bán của chợ Cũ dời về khu đường Tôn Thất Đạm, Huỳnh Thúc Kháng và Hồ Tùng Mậu. Công trường Quách thị Trang trước chợ Bến Thành, thời Pháp gọi là công trường Cuniac, tên ủy viên hội đồng Xã Tây quản lý việc đắp đầm lầy, cũng được người Sàigòn gọi là Bùng Binh Saigon.
Vì tốc độ đô thị hóa, kinh Chợ Vải bị lấp vào khoảng 1887 sau 20 năm hoạt động.

Hình 18: Kinh Chợ Vải.
Rạch Cầu Sấu (điểm B trên hình 7 bản đồ thành phố Sài Gòn 1867)
Còn ở giữa khoảng Sở Thương chánh (Port de Commerce – Sở này có từ 1860) có một con rạch, tục danh “Rạch Cầu Sấu” vì nơi đây có một cái hầm nuôi cá sấu để xẻ thịt bán. Rạch Cầu Sấu nối liền kinh Chợ Vải tới một con rạch nhỏ nữa do Coffyn đào, về sau cả ba con kinh này đều lấp bằng trở nên đại lộ “Đường Kinh Lấp” chạy từ dinh Xã Tây tới giáp đường Công Lý và đại lộ Hàm Nghi (Boulevard de la Somme cũ). (Vương Hồng Sển – Sàigòn năm xưa)
Rạch Cây Cám (D)
Trước khi đi đến kho đạn cũ, bọc theo bờ thành gần cửa Đông “Phan Yên Môn” của thành Quy, có một con kinh nhỏ chạy dài tên là “Kinh Cây Cám” chạy tới đường Lê Thánh Tôn đi ngang Sở Pháo thủ (Pyrotechnie) qua Sở Công binh thuật (Génie) là dứt. Con kinh này, khúc nối dài tới Chợ Cũ thì gọi “Kinh Chợ Vải” vì vải sồ hàng giẻ đều bán tại đây (Vương Hồng Sển – Sàigòn năm xưa)
Rạch Cầu Ông Lãnh (E)
Rạch này có nguồn từ rạch Bến Nghé chạy quanh khu Cầu Quan-Cầu Muối- Cầu Kho, với nhiều nhánh tẽ mang tên địa phương của những cây cầu: cầu Kho (rạch Cầu Kho), cầu Muối (rạch Cầu Muối) Cầu Quan (rạch Cầu Quan)…
Kinh Coffyn (C)
Kinh đào Coffyn nối rạch Cầu Sấu, Kinh Chợ Vải và kinh Cây Cám.
Có thể nói, tất cả các rạch và kinh đào của khu Quận 1 (xem bản đồ hình 17) nhằm đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa và giao thông cuối thế kỷ 18 và 19 đều bị lấp vì áp lực thành thị hóa và sự thay đổi phương thức vận chuyển vào cuối thập niên thế kỷ 19.
Kinh Chợ Vải đào 1867 bị lấp giai đoạn 1887-1892 thành đường Charner – sau thành đại lộ Nguyễn Huệ.
Rạch Cầu Sấu bị lấp thành đường de la Somme, sau thành đường Hàm Nghi.
Kinh đào Coffyn nối Rạch Cầu Sấu – Kinh Chợ Vải – Kinh Cây Cám, bị lấp năm 1892 để biến thành đường Bonard – sau Lê Lợi và đường D’ Espagne thành đường Lê Thánh Tôn.
Rạch Cầu Ông Lãnh thành đường Kitchener sau Abattoir (Lò Heo – vì vùng này là vùng Lò Heo cũ của Saigon Chợ Lớn trước khi có Lò Heo bên Chánh Hưng), sau thời VNCH đặt tên Nguyễn Thái Học cho đến nay.
Rạch Cầu Kho biến thành đường Blancsubé de Cầu Kho, thời VNCH đường Huỳnh Quang Tiên, sau 1975 thành Hồ Hảo Hớn. Rạch cầu Kho không phải bị lấp thành đường Phát Diệm – Trần Đình Xu (chi tiết ở Phần II).
3-Cầu trên rạch Thị Nghè phía Bắc
Dọc theo sông Sàigòn vùng Thạnh Mỹ Tây (xem hình 3 bản đồ 3), thuyền quẹo vào trái vào rạch Thị Nghè và rạch Văn Thánh. Rạch Thị Nghè nằm phía Bắc thành phố Sài Gòn Chợ Lớn, đối diện với cửa Đông của Thành Quy – Bát Quái (1790-1835) và thành Phụng (1836-1859) xem hình 1B. Chú ý thành Phụng được thêm vào bản đồ Trần Văn Học năm 1815 cộng với những địa danh rút từ Gia định thành Thông chí của Trịnh Hoài Đức được viết vào khoảng 1820-1822 (Gia Định Thành Thông Chí – Lời Giới Thiệu).
Theo bản đồ 1815 thì rạch Thị Nghè lúc ấy gọi là sông Bình Trị (trong địa hạt Tổng Bình Trị Trung), người đia phương gọi là sông Thị Nghè, vì có cầu Thị Nghè bắc ngang sông bên hông Sở thú. Đến đoạn cầu Bông – trước đó gọi là cầu Cao Miên – thì gọi là sông cầu Bông. Rạch Thị Nghè chảy qua đoạn cầu Bông về phía Tây Bắc có cây cầu Kiệu (gọi là sông Cầu Kiệu Phú Nhuận), rồi từ cầu Mac Mahon (Công Lý) quẹo về hướng Tây đến cầu Trương Minh Giảng gọi là Kinh Nhiêu Lộc vì đường nước trở nên nhỏ hẹp.
Người Pháp sau khi chiếm được Gia định thành gọi rạch Thị Nghè là Arroyo de l’Avalanche, lấy tên con tàu đầu tiên tiến vào rạch.
Rạch Thị Nghè chảy dài từ khu vực Ba Son Thị Nghè đến Ngả Tư Bảy Hiền Tân Bình.

Hình 19: Bản đồ rạch Thị Nghè (được phóng đại từ bản đồ 1903 Plan Doumer)
Cầu bắc ngang rạch Thị Nghè

Hình 20. Cầu Thị Nghè được hoàn thành năm 1927.

Hình 20A: Cầu Thị Nghè 1965/66 by Tom Langley

Hình 21. Cầu Thị Nghè được xây lại sau khi cầu hình 20A bị xập vì tai nạn “hội chợ Thị Nghè”
Cầu này chạy sát cạnh Sở Thú (Thảo Cầm viên) trên đường Hùng Vương (Thạnh Mỹ Tây) về phía Thị Nghè, nằm trên con đường Thiên lý Bắc Nam xưa.
Cầu xây năm 1927 còn nằm trong khuôn viên Sở Thú. Sau khi cầu sập vì tai nạn Hội Chợ Thị Nghè năm 1957, cầu bị phá hủy. Cầu được xây lại nằm trên con đường mới mở nối qua Thị Nghè – Nguyễn Cảnh Chân, bằng bê tông hình 20A. Sau kiến trúc vòm cầu bị phá bỏ và cầu được xây dựng lại có hình dáng phẳng hình 21.
Qua cầu có Chợ Thị Nghè lập nên bởi bà Nguyễn Thị Khánh, cạnh nhà thờ Thị Nghè, xây dựng khoảng cuối thế kỷ 18. Bà Khánh là con ông Khâm Sai Chánh thống Vân trường hầu, là vợ ông thư ký mỗ chớ không phải vợ ông Nghè (Nghè theo tiếng Nôm có hai nghĩa: ông tiến sĩ và ông thư ký (Trịnh Hoài Đức, Gia Định Thành Thông Chí)
Vùng Thị Nghè xưa là nơi có khu ruộng Tịch Điền, đàn Xã Tắc, miếu thờ Thần Nông, đàn Tiên Nông (những cơ sở này nằm trước nhà thương dưỡng lão, nay là Trung tâm dưỡng lão Thị Nghè), miếu Văn Thánh, miếu thờ Đức Khổng Tử.
Trên địa bàn Thị Nghè cũng từng có một số cơ sở công nghiệp như: Hãng Chén (nay là Công ty sứ Thiên Thanh), nhà máy Dây thép Thị Nghè (nay là Công ty vật tư Bưu Điện), hãng Dầu Phú Mỹ, hãng Ô tô buýt (nay là trường Phú Mỹ), hãng Mỡ Guyonnet… Thị Nghè cũng là nơi xuất hiện một trong những nhà in đầu tiên của đất Sài Gòn: Nhà in kiêm nhà sách Joseph Nguyễn Văn Viết ra đời năm 1917
Cầu Bông
Cầu Bông được xây dựng vào khoảng 1736 (12), lúc đầu đặt tên là cầu Cao Miên (Pháp gọi là cầu Cambodge). Cầu Bông bắc ngang rạch Thị Nghè, nhưng đối với dân địa phương ai cũng gọi là sông Cầu Bông đến ngày nay. Dưới chân cầu Cầu Cao Miên có trồng hoa, nên tên cầu dần dần đổi thành cầu Hoa, rồi vì tránh phạm húy nên đổi là cầu Bông (Hồ Thị Hoa là tên của một hoàng hậu nhà Nguyễn gốc ở Linh Xuân Thôn, huyện Bình An, tỉnh Biên Hòa và là mẹ của vua Thiệu Trị. Ai là người Sài Gòn xưa có lẽ còn nhớ bài này, nhại theo bài Trăng Rụng Xuống Cầu, một thời nổi tiếng với đôi danh ca cũng là cặp vợ chồng ngoài đời Ngọc Cẩm – Nguyễn Hữu Thiết:
“Ai đang đi trên cầu Bông,
Té xuống sông ướt cái quần ny lông
Vô đây em dù trời khuya anh vẫn đưa em về”

Cho tới bây giờ không ai biết xuất xứ của nó và vì sao, chỉ có điều nặng mùi Nam rặt, bình dân giáo dục nhưng hậu ý tốt. Con đường từ đầu cầu Bông xuống đến tòa Bố (tòa hành chánh Gia Định) cuối thế kỷ 19 gọi là đường L’inspection, sau đó đổi thành Lê Văn Duyệt (bây giờ đường Đinh Tiên Hoàng).

Cầu Bông dài chỉ khoảng 50 mét, chiều rộng 15 mét, bằng bê tông là huyết mạch giao thông nối liền Sài Gòn Chợ Lớn và tỉnh Gia Ðịnh ngày xưa cũng như ngày nay. Từ Ða Kao qua Cầu Bông vào trung tâm của tỉnh Gia Ðịnh trước khi đến khu vực cơ quan hành chính, công quyền, đến khu vực Lăng Ông và chợ Bà Chiểu. Riêng Lăng Tả quân là một nơi rất được sùng bái đối với người Tàu khắp nơi, nhất là vùng Chợ Lớn, họ đổ về đây chật cả đường vào những dịp giỗ Ông hoặc Tết Nguyên Đán.
Có thể nói Cầu Bông là cây cầu thân thuộc của dân Sài Gòn Gia Định. Từ Sài Gòn học trò sang Gia Định theo học trường nữ Lê văn Duyệt (bây giờ là Võ Thị Sáu) hay trường Nam Hồ Ngọc Cẩn (giờ là trường tiểu học Nguyễn Đình Chiểu) hoặc học trò từ Gia Định sang các trường học ở Đa kao Sài gòn đều phải qua đây, cộng với số người đi làm ở công tư sở hoặc giải trí ở Saigon Chợ Lớn. Con đường này là chốt quan trọng trong thời chiến trước 75, nhân viên An ninh Cảnh Sát thường đóng chốt ở hai đầu Cầu Bông để kiểm xét giấy tờ tùy thân, hợp lệ quân dịch.

Hình 22: Cầu Bông và Cầu Sắt
Rạch Thị Nghè từ cầu Bông chảy về hướng cầu Kiệu có một địa danh đặc biệt – Miễu Nổi Vạn Chài bây giờ là khu chung cư Miễu Nổi đường Vũ Huy Tần gần cầu mới Hoàng Hoa Thám bắc qua rạch Thị Nghè – Nhiêu Lộc.
Ngày xưa dân vào miễu Nổi bằng cách đi đò nhỏ qua đường hẻm trên đường Trần Quang Khải băng qua xóm Vạn Chài rồi xuống sông qua đò hoặc đi qua hẻm Trần Pháp dưới sông cầu Bông (tiếng gọi của người vùng này), trên đường Lê Văn Duyệt từ hướng Lăng Ông sang Đakao. Miễu thờ bà Thánh Mẫu, được nhiều người dân địa phương tôn sùng. Trong hình miễu nằm ở vị trí đầu cù lao. Ngày nay cả cù lao không còn nữa do kế họach đô thị hóa và chỉnh trang khu vực hai bên rạch.

Hình 23: Miểu Nổi ở Đakao

Cũng nên biết rằng có một địa danh Miễu Nổi nhưng ở Gò vấp, nằm trên một cù lao nhỏ trên sông Vàm Thuật, phụ lưu của sông Sài Gòn. Còn gọi là Miễu Nổi Phù Châu tọa lạc Phường 5 Quận Gò Vấp.

Hình 24: Miễu Nổi trên sông Vàm Thuật (người địa phương gọi là sông Bến Cát).
Cầu Sắt
Cầu này nằm gần cầu Bông cạnh rạch Cầu Bông phía bên phải chảy về hướng Bà Chiểu – Hàng Xanh.
Đây là một cây cầu sắt xưa xây 1896 bởi công ty Eiffel, sàn gỗ, là cầu dành cho tuyến xe lửa Saigon Gò Vấp qua Đakao xuống đường L’Eglise, Nhà Thờ thời Pháp vì trên đường này có nhà thờ Bà Chiểu, đây là ngôi nhà thờ lớn nhất vùng Bà Chiểu. Sau đường Nhà Thờ đổi thành Bùi Hữu Nghĩa, chạy dọc hông chợ Bà Chiểu nối liền đầu đường Lê Quang Định chạy qua ngả tư Bình Hoà, ngả tư Xóm Gà lên chợ Gò Vấp.
Vùng đất giữa đường Lê Văn Duyệt (Đinh Tiên Hoàng bây giờ) và rạch Cầu Bông thời trước là một vùng ruộng, đầm lầy thỉnh thoảng có một vùng đất cao nơi có nhà cửa xây cất, dọc theo đường thưa thớt nhà cửa, khu này gần vùng rạch Thị Nghè có tên là khu “khăn đen suối đờn”

Hình 25: cầu Sắt Đa kao

Cầu sắt Đa Kao với nhà sàn chi chít ven sông. Cảnh quan này tương tự như ở khu vực các cầu bắt ngang rạch Thị nghè (cầu Thị Nghè, cầu Bông, cầu Kiệu…)
Cầu Kiệu

Hình 26: Cầu Kiệu (không ảnh by Raymond Cauchetier 1955)
Rời cầu Kiệu đi về Saigon sẻ qua một cái chợ, ngày xưa gọi là chợ Xã Tài, chợ bắt đầu là một nhóm bạn hàng ngồi tụ tập lộ thiên và có tên là Chợ Mới. Vì thế Cầu Kiệu thời ấy có tên là cầu Chợ Mới (xem hình 1B). Sau có ông Lê Tự Tài, xã trưởng Phú Nhuận, quyên góp tiền của bà con bán hàng, để mua vật liệu xây dựng, nhà lồng chợ bằng tre, lá. Mấy năm sau, mới thay bằng cột gỗ, lợp ngói, và được người dân gọi là Chợ Xã Tài. Đầu thế kỷ 20, người ta cho xây mặt tiền chợ nhà lồng và đắp lên đó mấy chữ nổi: “Marché de Xa Tai”. Nhưng tồn tại chẳng bao lâu, thì được thay bằng chữ “Marché de Phu Nhuan”, tức Chợ Phú Nhuận hiện nay. Đây là một trong các ngôi chợ lâu đời nhất ở Thành phố Hồ Chí Minh. (Sài Gòn vang bóng, sách đã dẫn, tr. 137). Xã Phú nhuận thời ấy là một xã lớn có đền 72 ngôi đền chùa (Trương Vĩnh Ký trong Saigon et ses environs), nhưng đa số không còn tồn tại đến ngày nay.
Cách cầu Kiệu không xa, có lăng Đô-đốc Võ Di Nguy, lăng Ông Trương Tấn Bửu, một danh tướng thời Gia Long Minh Mạng, một thời là Tổng Trấn Gia Định Thành.
Cầu Công Lý – thời Pháp Cầu Mac Mahon

Hình 27: Cầu Công Lý
Cầu Công Lý nằm trên tuyến đường chính đi từ phi trường Tân Sơn Nhất vào trung tâm thành phố đi ngang qua Dinh Độc Lập (Hội Trường Thống Nhất) chạy thẳng ra Bến Chương Dương.
Thời Pháp gọi là Cầu Mac Mahon (Mặt Má Hồng), gần cầu có ngôi chùa Vĩnh Nghiêm. Chùa kiến trúc theo kiểu chùa Miền Bắc có cổng Tam quan. Chùa bắt đầy xây cất 1964 và xong năm 1971.
Cầu này cũng được biết qua sự kiện Nguyễn Văn Trổi năm 1964 đặt bom mưu sát Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Robert MacNamara, chuyện không thành, Nguyễn văn Trổi bị bắt và bị tử hình.

Hình 27A: Chùa Vĩnh Nghiêm với cổng Tam Quan

Cầu Trương Minh Giảng (Lê Văn Sỹ)

Hình 28 Cầu Trương Minh Giảng, toà nhà phía sau là viện Đại học Vạn Hạnh

Hình 28A Cổng viện Đại Học Vạn Hạnh

Cầu này ngày xưa không có tên, tuy nhiên có tài liệu cho rằng đây là cầu Lão Huề (http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%AA_V%C4%83n_S%C4%A9). Khảo sát không ảnh và bản đồ Trần Văn Học năm 1815, cầu Lão Hòa (Huề) chỉ có thể nằm cuối nguồn của rạch Thị Nghè ở vùng Hòa Hưng, Tân Bình. Theo Trịnh Hoài Đức Gia – Định Thành Thông Chí thì cầu Huề cách cầu Kiệu 6 dậm rưỡi và ở cuối nguồn sông Bình Trị (rạch Thị Nghè), là nơi đầy dẫy những ao vũng. Theo Bình Nguyên Lộc đường Trương Minh Giảng với cây cầu Trương Minh Giảng chỉ mới có từ cuối năm 1938
Như vậy cầu Lão Huề (Hòa) không thể nào là tên xưa của cầu Trương Minh Giảng. Dưới thời VNCH cầu được xây lại bằng bê tông cốt sắt đặt tên cầu Trương Minh Giảng vì nằm trên đường cùng tên, một vị danh tướng thời nhà Nguyễn. Ông được đánh giá là một người “văn võ song toàn”, là công thần bậc nhất của nhà Nguyễn, vừa là một võ tướng vừa là một sử gia, từng giữ chức Tổng tài Quốc sử giám. Ông mất năm1841 Mộ ông tọa lạc ở một vị trí khiêm nhường ở hẽm đường Nguyễn Văn Nghi, Gò Vấp.
Đi về hướng Dinh Độc Lập (Hội Trường Thống Nhất) trước khi đến cầu có chợ Vườn Xoài nằm bên phải, gần đến cầu thấy có trồng rau muống. Đường Trương Minh Giảng bắt đầu ở ngã ba Trần Quý Cáp (nay Võ Văn Tần) – Trương Minh Giảng. Đường Trương Minh Giảng đổi tên thành đường Trương Minh Ký khoảng chợ Vườn Chuối hướng Tây Bắc. Cũng nên biết Trương Minh Ký là học trò tâm đắc của Trương Vĩnh Ký, có hiệu là Thế Tải, một nhà văn hóa lớn của Việt Nam, ông cũng là nhà báo, nhà giáo đóng góp quan trọng trong việc truyền bá và phát triển nền văn học Quốc Ngữ Việt Nam. Tổ tiên của ông là danh tướng Trương Minh Giảng. Lăng mộ ông trong tình trạng hoang phế hiện còn ở hẻm đường Nguyễn Văn Nghi Gò vấp gần mộ Trương Minh Giảng.
Toà nhà cận cầu là Đại Học Vạn Hạnh. Khuôn viên Viện Đại Học nay là trường Đại học Sư Phạm và chùa Pháp Hoa thuộc GHPGVN.
3- Cầu trên rạch phía Nam-rạch Bến Nghé, Kinh Bãi Sậy, Kinh Đôi, Kinh Tẽ
Sông Sài Gòn (Bến Nghé) chạy qua quận 1 thành phố Sài Gòn quẹo sang trái biến thành rạch Bến Nghé. Sau đó vì lý do kinh tế vận chuyển thương mại, kinh Tẽ lại được đào thêm năm 1905.
Rạch Bến Nghé, còn gọi là kinh Chợ Lớn, thời nhà Nguyễn còn gọi là sông Bình Dương. Thời Pháp thuộc, người Pháp gọi là Arroyo Chinois (Kinh Người Tàu). Tưởng cũng nên biết rằng người Tàu từ miền Cù lao Phố chạy về đây lập nghiệp, xây dựng cơ nghiệp dọc hai bờ rạch, ghe thuyền tấp nập thu hút dân thương hồ miền Tây, tứ xứ, tụ hợp về đây kể cả người ngoại quốc, họ gọi vùng này là Đề Ngạn, người Việt gọi là kinh Tàu Hủ.
Rạch Bến Nghé chạy dài từ Bến Nhà Rồng – Cột cờ Thủ ngữ đến kinh Lò Gốm, đường nước thiên nhiên. Hợp lưu dọc theo rạch Bến Nghé có những hệ thống kinh tự nhiên, mà hai rạch quan trọng là rạch Ông Lớn và rạch ông Nhỏ và rạch Xóm Củi.
Rạch Bến Nghé chảy về phía Tây thì gặp Rạch Lò Gốm hợp lưu để chảy về phía Nam ra Rạch Cát, nhưng đoạn này thường cạn nước, ứ đọng gây trở ngại cho việc thương thuyền. Nhận được tầm quan trọng trong việc vận chuyển thương thuyền, năm 1772 Chúa Nguyễn ra lệnh cho ông Nguyễn Cửu Đàm đào lại đoạn này từ nơi giáp nước của rạch Bến Nghé và rạch Lò Gốm chảy từ phía Tây (Phú Thọ, Phú Lâm xuống). Kinh được đào thẳng tắp về phía Nam nối Sa giang (rạch Cát), ông đặt tên cho kinh này là Ruột Ngựa (Mã trường Giang). Năm 1819, kinh Bến Nghé từ chỗ giáp nước với rạch Ông Nhỏ (Tiểu Phong Giang) – khúc nhà thương Chợ Quán – Bịnh viện Nhiệt đới ngày nay đến kinh Ruột Ngựa vì “chảy quanh co mà nhỏ hẹp, khuất khúc, nước cạn” nên Gia Long ra lệnh cho Huỳnh Công lý, phó tổng trấn thành Gia Định, đào lại khúc này và được Vua Gia Long đặt tên là An thông hà (sông An thông) (Trịnh Hoài Đức (Gia định thành Thông Chí, viết vào khoảng 1820-1822)),
Đường nước kinh rạch Bến Nghé – An Thông – rạch Lò Gốm chảy xuống kinh Ruột Ngựa rồi hợp lưu tiếp giáp với các đường nước chảy về phía Tây (về miền Tây) và miền Đông (Biên Hòa và miền Trung, Bắc) là cửa ngõ quan trọng của thương thuyền vào Bến Nghé Sàigòn Chợ Lớn.
Kinh Ruột Ngựa trở thành kinh trọng yếu để vào trung tâm thương mại Sài gòn (khi người Pháp vào thì họ gọi là Chợ Lớn (Sài Gòn (cũ) lúc mới khai, sau lập lại khu vực mới quanh thành Phụng lấy tên Sàigòn (mới). Để giảm thiểu áp lực lưu lượng vận chuyển thương mại cho kinh Ruột Ngựa cũng như rạch Bến Nghé, kinh Tẽ được đào năm 1905-1906 xuống đến cầu chữ Y. Đoạn từ cầu chữ Y xuống rạch Lò Gốm được đào song song với rạch với Rạch Bến Nghé (kinh Tàu Hủ) người Pháp gọi là Canal Doublement, người Việt, Kinh Đôi.
Về phía khu trung tâm Chợ Lớn (Sài Gòn xưa), vây quanh bởi đường Nguyễn Tri Phương về phía Đông; rạch Bến Nghé – Tàu Hủ phía Nam; đường Hùng Vương phía Bắc và Dương Công Trừng (Nguyễn Thị Nhỏ) phía Tây. Vùng này có kinh Bãi Sậy, rạch Chợ Lớn (không nên nhầm với Rạch Bến Nghé (kinh Tàu Hủ, Arroyo Chinois) và Kinh Phố Xếp,ba kinh rạch này đều là phụ lưu của Rạch Bến Nghé, Kinh Bãi Sậy và Rạch Chợ Lớn chảy về phía Tây, trong khi kinh Phố Xếp về phía Bắc.

Hình 29: Bản Đồ 1874 chưa có kinh Tẽ

Tham khảo bản đồ này vẫn còn thấy rạch Chợ Lớn chưa bị lấp (nằm ngay vị trí đường Hải Thượng Lãn Ông ngày nay), và kinh Phố Xếp đào chạy thẳng hướng Bắc về phía Chợ Rẫy – nơi người Tàu trồng rau cải cung cấp cho thành phố – là khu vực nhà thương Chợ Rẫy ngày nay. Tên Phố Xếp do kinh chạy trước nhà ông Đốc Phủ Chợ Lớn (theo Trương Vĩnh Ký). Đường Cây Mai (Nguyễn Trãi) có một cầu bắc ngang Kinh Phố xếp gọi là Cầu Phố (theo TVK). Kinh Phố Xếp bị lấp trở thành “đường Phố Xếp, trước 1975 là đường Tổng Đốc Phương, bây giờ là Châu Văn Liêm – Thuận Kiều. Đường Vạn Kiếp khi này vẫn còn là một đoạn kinh đào thẳng nối vào kênh Tàu Hủ. Bản đồ 1874 này cho biết rõ vị trí đầu tiên của khu vực chợ Nhà Lồng (còn được gọi là Chợ Củ, Trung tâm – Marché Central), tức khu vực Bưu Điện quận 5 ngày nay, với những khu vực tô đậm hình tam giác. (Xem bản đồ phía trên).
Cầu bắc ngang rạch Bến Nghé (kinh Tàu Hủ-Arroyo Chinois).
Từ sông Sàigòn thuyền qua cột cờ Thủ Ngữ – do người Pháp xây dựng, rẽ phải vào Kinh Bến Nghé, người Pháp đạt tên là Arroyo Chinois, người Việt gọi là kinh Tàu Hủ – Theo học giả Trương Vĩnh Ký (viết năm 1885) và Huỳnh Tịnh Của (viết cuối thế kỷ 19) thì đoạn phố dọc hai bên rạch Chợ Lớn (Bến Nghé) được gọi là Tàu Khậu, đó là cách người Triều Châu phát âm từ “thổ khố” (khu nhà gạch), sau trại âm thành Tàu Hủ.

Người Pháp gọi là Arroyo Chinois để phản ảnh hệ thống sông rạch nơi đây có đông đảo người Tàu buôn bán, ghe thuyền tấp nập đến từ muôn phương trao đổi hàng hóa, người Tàu đóng một vai trò kinh tế quan trọng qua hệ thống giao dịch, tổ hợp thương mại và tài chính trong khu vực với người Trung Hoa (từ Quảng Đông, triều Châu, Phúc Kiến…), người Âu Châu, Nhật, Thái, Ấn…Những sản phẩm thương mại chất đầy ở kho, vựa dọc hai bên kinh rạch như gạo, muối, cá khô, đường, tiêu…cũng như hàng hóa đã chế biến từ Trung Hoa, Ấn Độ, Tân Gia Ba (Singapore) …

Thuyền qua khỏi nhà Rồng và cột cờ Thủ Ngữ rẽ phải vào Kinh Bến Nghé (kinh Tàu Hủ, Arroyo Chinois, sông Bình Dương) phải đi qua một chiếc cầu Quay, bắc ngang kinh đi qua bến Nhà Rồng và Khánh Hội. Hình kế tiếp cho thấy cầu quay khúc giữa cho tàu buôn qua lại. Cầu được xây năm 1904 nhưng không biết hết quay nằm nào.

Hình 30 Hình Cầu Quay Khánh Hội

Hình 31: Không ảnh Cầu Khánh Hội và cầu Mống 1955 by Raymond Cauchetier

Hình 32:Cầu Khánh Hội khi còn đường xe lửa năm 1948 không còn khả năng quay nữa (hình Jack Birns)

Cầu Mống
Cầu Mống từ Bến Chương Dương qua Bến Vân Đồn đi Vĩnh Hội.

Hình 33: Xe kiếng chạy trên cầu Mống

Hình 34: Ghe thuyền neo đậu bến Chương Dương cạnh cầu Mống.

Cầu Mống (Arc en Ciel) nối liền Bến Chương Dương với bến Vân Đồn. Toà nhà lớn nằm phía bến Chương Dương được dùng làm Thượng Viện của VNCH.Cầu nầy do công ty vận chuyển hàng hải Pháp Messageries maritimes bỏ vốn mướn công ty xây dựng Levallois Perret (tức Eiffel cũ) xây cất – có thể là trong cùng một giai đoạn với việc xây cất Cầu Quay Khánh Hội – do đó người Pháp cũng gọi cầu nầy là cầu “Công ty Messageries Maritimes” Hai khung đường xe chạy, một để đi lên cầu sang Vĩnh Hội và một để từ cầu phía Bến Vân Đồn/Vĩnh Hội đi qua để xuống bến Chương Dương. Trước 30 tháng 04 năm 1975, bờ kinh Tàu Hủ ở dưới gầm cầu Mống phía bến Chương Dương là hai khuôn viên ấm cúng, thơ mộng cho những cặp tình nhân trẻ, ngày cũng như đêm.

Hình 35: Công viên trước tòa nhà Hội trường Diên Hồng

Hình 36: Hội trường Diên Hồng (hình chụp lúc tổ chức Hội Nghị Colombo Plan)

Hội trường Diên Hồng sau là Thượng Viện thời VNCH nằm góc đường Công Lý và Bến Chương Dương. Đi dọc Bến Chưong Dưong về gần về hướng cầu Mống băng qua đường Pasteur thì có toà nhà đồ sộ Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam trước 1975.

Hình 37: Banque L’Indochine sau 1954 thành Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam
Trước 30 tháng 04 năm 1975, trụ sở Ngân Hàng Quốc Gia cũng là trụ sở của Viện Hối Đoái của chính phủ Việt Nam Cộng Hòa ở góc đường Pasteur và Bến Chương Dương.

Cầu Calmette
Cầu bằng bê tông cốt sắt đã được xây cất xuyên ngang kinh Tàu Hủ trong khoảng cuối thập niên 1950 hoặc đầu thập niên 1960 (có thể là cùng với một thời điểm xây cất cầu Khánh Hội bê tông cốt sắt cố định để thay thế chiếc cầu Quay Khánh Hội ngày xưa). Chân cầu phía bến Chương Dương là nơi bán đồ cũ, còn phía bên kia Vĩnh Hội, gần cầu thì có nhà máy sản xuất thuốc lá Bastos, một trong những thương hiệu nổi tiếng trước thập niên 70.

Hình 38: Cầu Calmette
Cầu Ông Lãnh
Cầu Ông Lãnh ngày xưa (1867-1893) không phải là chiếc cầu Ông Lãnh bằng xi măng ở cuối đại lộ Kitchener (Nguyễn Văn Học) bắc ngang qua kinh Tàu Hủ. Ngày xưa, một nhánh nhỏ của kinh Tàu Hủ (vẽ màu xanh trên bản đồ 1893) lấn chiếm sâu vào một phần đại lộ có tên là Boulevard de l’ Abattoir (đại lộ Lò Heo) và chạy xuyên ngang qua xóm Lò Heo (vì xóm nầy có một lò heo/Abattoir). Nhánh rạch nhỏ nầy người bản xứ Nam Kỳ ở Gia Định thuở trước gọi là Rạch Cầu Ông Lãnh vì trên rạch đó có một cái cầu gỗ do một ông Lãnh binh của triều đình An Nam bỏ tiền riêng ra và tốn công xây dựng.

Trên bản đồ Sài Gòn 1867 (Plan de la Ville de SAIGON en 1867) đã thấy có sự ghi chép rõ ràng 3 chữ Cầu Ông Lãnh (đánh dấu trong khung màu đỏ). Về sau, rạch Cầu Ông Lãnh bị lấp mất đi khi đại lộ Kitchener hình thành vào năm 1907 sau thế đại lộ Abattoir và xóm Lò Heo trở thành một phần của xóm Cầu Muối sau nầy (gồm có chợ rau quả, rạp hát và đình Cầu Muối).

Chiếc Cầu Ông Lãnh nguyên thủy bằng cây đã biến mất từ dạo ấy. Chiếc cầu xi măng hình 2 chữ L ghép đối nghịch (giống như hìmh chữ Z ?) ở đầu đại lộ Kitchener (Nguyễn Thái Học) bắc ngang qua con kinh Tàu Hủ tồn tại cho đến những năm tháng gần đây cũng được dân Nam Kỳ Sài Gòn-Chợ Lớn gọi là Cầu Ông Lãnh nhưng bây giờ thì chiếc cầu hình chữ L nầy cũng đã bị phá hủy.
Cũng từ các chi tiết trên hai bản đồ thành phố Sài Gòn nầy mà chúng ta có thể suy định một cách khá vững chắc rằng Cầu Mống Khánh Hội là chiếc cầu lớn đầu tiên được phóng ngang qua Kinh Tàu Hủ ít ra là kể từ năm 1893. http://dactrung.net/dtphorum/m485653-print.aspx

Hình 39: Vị trí sông, cầu Ông Lãnh

Hình 40: Cầu ông Lãnh 1955 by Raymond Cauchetier

Hình 41: Cầu ông Lãnh thập niên 50
Cầu Ông Lãnh là khu thương mại nhôn nhịp nhất vì có nhiều vựa bán sỉ, rau quả từ miền Đông đưa về (Biên Hoà, Thủ Dầu Một, Đà Lạt..) trái cây gạo, cau từ miền Tây, Hóc Môn Bà Điểm đưa lên, ghe đổ xuống kho vựa, ghe đi lấy hàng, chợ đầy khách thương buôn, người bỏ mối, kẻ mua sỉ về bán lại ở các chợ trong khu vực Saigon Chợ Lớn Gia Định, ngay cả nơi xa như Cần Thơ (vải vóc, thuốc vấn, thuốc lá, cau, nước ngọt, rượu…)
Khi xưa cầu Ông Lãnh bắc ngang rạch Ông Lãnh nối liền Bến Chương Dương vói bến Vân Đồn, gần đầu kinh Tàu Hủ (cùng phía bên bến Chương Dương). Nơi đây là vị trí cuả chợ Cầu Ông Lãnh với hoạt động kinh doanh ở hai bên đầu cầu (tuy chợ chính nằm về đầu phía Đông xem hình 40).
Gần dọc rạch Ông Lãnh từ chợ Ông Lãnh đi về phía Cầu Quan có chợ Cầu Muối. Gần chợ Cầu Muối có cầu Muối để vận chuyển muối từ ghe đến các vựa muối dọc theo rạch. Cầu Muối có lẽ bị dẹp bỏ khi rạch Cầu Ông Lãnh bị lấp thành đường Kitchener (đường lò Heo, sau đó là Nguyễn Thái Học).

Cầu Kho-Cầu Muối
Dựa theo không ảnh tìm thấy được (hình 42),rạch Cầu Kho chảy ra rạch Bến Nghé (Tàu Hủ) sau bị lấp thời Pháp trở thành đường Blancsubé de Cầu Kho, trở thành đường Huỳnh Quang Tiên (1955), sau 75 thành đường Hồ Hảo Hớn.

Có tài liệu cho rằng rạch Cầu kho đã bị lấp thành đường Phát Diệm, sau 1975 đổi là Trần Đình Xu. Sự nhầm lẫn có thể vì nguyên do người địa phương cứ gọi là đường Cầu Kho.

“Đường Phát-Diệm, tên cũ cũng là tên Việt, đường Nguyễn-Tấn-Nghiệm, vậy mà thiên-hạ cứ gọi là đường Cầu Kho.” Theo Bình Nguyên Lộc

Hình 42: Rạch Cầu Kho chảy ra kinh Tàu Hủ, cầu Kho bắc ngang rạch trên đường Bến Chương Dương 1955.

Hình 43: Không ảnh Cầu Kho 1955

Cầu Muối
Cầu Muối theo Vương Hồng Sển là nơi bến neo thương thuyền đi biển từ Trung chở muối đổi chác với Sàigòn, hiện chợ cầu Muối vẫn ở vị trí cũ góc phía Bắc đường Cô Giang và Nguyễn Thái Học, nhưng hoạt đông thương mại đã được dời đi nơi khác.
Đối diện với chợ Cầu Muối gần đấy có đình Cầu Muối Nhơn Hòa.
Cầu Chữ Y
Cầu chữ Y được khởi công xây dựng từ cuối năm 1938, tới cuối tháng 8 năm 1941 thì hoàn thành; do công ty Công xưởng và Công trình công chính của Pháp đảm nhiệm thực hiện (Sơn Nam).

Hình 44: Cầu chữ Y bắc ngang kinh Tàu Hủ và Kinh Đôi
Người Sàigòn hay nói qua cầu chữ Y là qua miệt Bình Xuyên và lò heo Chánh Hưng, nói là lò heo nhưng làm cả thịt bò, thị ngựa cung cấp cho cả thành phố. Vùng Chánh Hưng nằm giữa các nhánh kinh rạch, phía bắc có cầu chữ Y đi về thành phố trên đường Nguyễn Biểu, phía nam có cầu Xóm Củi Hiệp Ân, chạy thẳng cầu Hiệp Ân dọc theo bến Nguyễn Duy sẽ gặp cầu Nhị Thiên Đường thuộc vùng Chợ Lớn. Từ Saigon đi qua cầu, dưới chân cầu chữ Y nhánh phải là đường Hưng Phú, lò HeoChánh Hưng nằm trên đường nầy có cửa chánh nằm trên bến Ba Đình (nay Lê Quang Kim) và một bên hông là đường Nguyễn Duy.

Đường Hưng Phú chạy dài thẳng xuống có đường Chánh Hưng cắt ngang để gặp Bến Ba Đình, từ Bến Ba Đình có những con đò nhỏ sang sông để qua chợ Hòa Bình. Xưa là vùng đất ruộng, thời VNCH xáng thổi lấy bùn lấp đất biến thành khu nhà ở dân. Nhánh bên trái của cầu là kinh Đôi chảy dài vô Bình An, tiếp ra huyện Bình Chánh, sau đó nhập với kinh Tàu Hủ đổ vào sông Vàm Cỏ ở cầu Bình Điền.
Cầu chữ Y còn là “chứng nhân” của lịch sử thương đau cận đại.
Đối với cư dân SG-CL trước 1954 bên kia cầu chữ Y là vùng Bình Xuyên – Bảy Viễn – một thời được coi là Lãnh chúa kiểm soát những sòng bạc ở Chợ Lớn, có lực lượng trang bị vũ khí, có giai đọạn Bảy Viễn được Pháp bổ nhiệm làm Giám Đôc Công An xung phong trước 1954.
Sau khi Thủ tướng Ngô Đình Diệm về chấp chánh 1954, Thủ tướng Diệm quyết định cải tổ và thành lập quân đội Quốc gia, ông ra lệnh tiêu diệt lực lượng vũ trang của các giáo phái như Cao Đài, Hòa Hảo và lực lượng Bình Xuyên.
Năm 1955, nhiều cuộc giao tranh ác liệt giữa lực lượng Bình Xuyên đóng quân gần cầu chữ Y (tổng hành dinh của quân Bình Xuyên), nhưng chỉ sau đó bốn, năm ngày, quân đội Quốc Gia đã vượt qua được cầu chữ Y, chiếm lãnh hoàn toàn tổng hành dinh của quân Bình Xuyên.
Vị trí kinh rạch vùng Chợ Lớn

Hình 45: Bản đồ vị trí Kinh rạch vùng Chợ Lớn.
Những kinh rạch này đã bị lấp qua nhiều thời kỳ do tốc độ đô thị hóa và nhu cầu vận chuyển trên đường bộ tăng lên và do dó những cây cầu xưa cũng biến mất theo.Có thể chia hệ thống kinh rạch trong vùng chính:
A) Kinh Tàu Hủ đoạn từ Xóm Chỉ (đường Tản Đà đến Rạch Lò Gốm)
B) Rạch Chợ Lớn (đoạn chảy từ Xóm Chỉ (hình 19) hướng vế Bắc vào Chợ Lớn, Tây đến giáp nước Rạch Chợ Lớn-Rạch Lò Gốm và kinh Vòng Thành (đường Nguyễn Thị Nhỏ ngày nay)
C) Kinh Bãi Sậy (kinh Hàng Bàng, Canal Bonard)
D) Kinh Vòng Thành (Bao Ngạn – Canal de Ceinture) được đào năm 1875

A-Rạch Chợ Lớn
Rạch Chợ Lớn từ kinh Tàu Hủ đi lên trung tâm Chợ Lớn nối kinh Phố Xếp, sau đó hướng Tây đến rạch Lò Gốm gần đồn Cây Mai cạnh kinh Vòng Thành. Khúc gần Cầu Đường là bến Gaudot nơi có trụ sở nhà buôn Thông Hiệp của Quách Đàm. Gaudot là tên của một trung úy hải quân Pháp, chỉ huy một nhóm thủy binh đánh đồn Kỳ Hòa ngày 25/2/1861, sau làm phó quản trị thành phố Chợ Lớn và năm 1868 chỉ huy cảng thương mại Sài Gòn. Gaudot mất ở Côn Đảo vì bệnh năm 1872.

Năm 1955 Rạch Chợ Lớn bị lấp biến thành đường Khổng Tử, nay là đường Hải Thượng Lãn Ông và Trương Tấn Bửu, nay là Lê Quang Sung.

Kinh Phố Xếp đào năm 1778, cũng bị lấp thành đường Tổng Đốc Phương nay là Châu văn Liêm.

Sau khi rạch Chợ Lớn bị lấp, tương truyền Quách Đàm rất mê tín, tin phong thủy được thầy bói Tàu nói là nơi trụ sở bến Gaudot là nơi “đầu một con rồng” mà khúc đuôi nằm ở biển cả. Vì thế Quách Đàm không bao giờ đổi trụ sở dù là nhà mướn, đi nơi khác sau khi rất giàu có thành công trên đường làm ăn. Nên khi xảy ra sự việc lấp kinh thành đường thì ông tin rằng cơ sản làm ăn lụn bại vào lúc thời khủng hoảng kinh tế thế giới 1929 là do việc lấp kinh Chợ Lớn này (4). Rạch Chợ Lớn trên khúc Quai de Gaudot là Quai de Fou-kien (bến Phúc Kiến) sau khi lấp đi làm thành đường Trang Tử trước bến xe Chợ Lớn ngày nay. Khu đường Hải Thượng Lãn Ông, Trang Tử và Phùng Hưng là khu mà ngày nay vẫn còn nhiều người Hoa gốc Phúc Kiến cư ngụ. Ở đây, góc đường Hải Thượng Lãn Ông và Phùng Hưng, có miếu Nhị Phủ (chùa ông Bổn) của người Phúc Kiến và kế miếu là trường trung học Trần Bội Cơ (trước gọi là Ecole de Foukien). Trường nằm trong một phần đất của miếu, được xây từ đầu thế kỷ 20 (1907) rất đẹp với kiến trúc Pháp. Gần đấy ở góc đường Hải Thượng Lãn Ông và Đỗ Ngọc Thanh ngày nay có một kênh nhỏ (nay đã bị lấp) gọi là kinh Bến tắm ngựa vì nơi đây các ngựa xe thổ mộ làm chỗ nghỉ ngơi và tắm ngựa.

Cầu Đường và cầu Minh Phụng bắc ngang Rạch Chợ Lớn không tìm được hình ảnh xưa.
B-Kinh Tàu Hủ
Vị trí các cầu bắc ngang kinh Tàu Hủ (rạch Bến Nghé)

Hình 46: Vị trí các cầu vùng Chợ Lớn
Cầu Xóm Chỉ (Hình 46 Chú thích A)

Hình 47: Cầu Xóm Chỉ 1909

Hình 48: Cầu Xóm Chỉ 1968

Vào năm 1859 khi quân Pháp tấn công Sàigòn, tàu chiến Jaccaréo của Pháp đã bỏ neo trên Kênh Tàu Hủ, án ngữ con kênh ngay khoảng đầu đường Tản Đà, tức là ngay vị trí cầu Xóm Chỉ này. Về sau để kỷ niệm sự kiện này, người Pháp đã đặt tên con đường này là đại lộ Jaccaréo, tức là đường Tản Đà ngày nay. Bây giờ nó chỉ còn là một con đường nhỏ, ít người biết đến. Hình trong postcard dưới là đường Jaccareo từ phía kinh Tàu Hủ nhìn vào, có thể người chụp hình đã đứng chụp từ trên đầu cầu Xóm Chỉ. Cuối con đường này là Tòa hành chánh thành phố Chợ Lớn (sau này là khu vực trường Đại học Y Khoa Sài Gòn).

Hình 48a : Hình chụp đường Jaccaro (Tản Đà) từ đầu cầu Xóm Chỉ
Cầu Chà Và

Hình 49: Cầu Chà Và 1955

Hình 50: Cầu Chà Và

Cầu Chà Và (B) bắc qua kinh Tàu Hủ nối đường thông thương vùng trung tâm Chợ Lớn với Xóm Củi, rồi qua cầu Nhị Thiên Đường đi Cần Giuộc Bình Chánh. Vùng này xưa có nhiều nguời Ấn sinh hoạt, lập phố bán vải vóc. Người Việt gọi là nguời Chà. Bên phía bến Binh Đông có rạp hát Phi Long đặc biệt hay chiếu phim Ấn Độ. Rạp này nay là tiệm sách trên đường Lý Thái Tổ (bến Bình Đông).
Cũng nên biết ngườì Việt thời bấy giờ gọi nguời có nước da ngâm đen là người Chà, tuy nhiên, ngoại trừ những loại nguời Chà đến Việt Nam có chủng giống Java ở Nam Dưong, loại nguời Chà mà người Việt Nam sinh hoạt chung đụng là người Ấn Bombay chuyên về buôn bán vải vóc tơ lụa ở vùng thương mại Chợ lớn và loại Chà Chetty làm nghề cho vay ở vùng Saigon, thường là dân có gốc tịch Anh, Pháp.
Cầu Quới Đước (C)

Hình 51: Cầu Quới Đước

Hình 52: Cầu Qưới Đước (chú thích C). Xe điện chạy lên cầu.

Cầu này mang tên lấy tên làng xưa Quới Đước, khu vực nằm dọc hai bờ sông Yunan (Vạn Tượng) ngày nay. Cầu nằm trên đường Lê Quang Liêm (nay Trần Văn Kiểu) bắc ngang đầu kinh Bonard (Bãi Sậy – Hàng Bàng). Đi từ cầu Chà Và xuống rạch Lò Gốm, dọc theo kinh Tàu Hủ hai bên là đường, đường bến Lê Quang Liêm và đường bến Bình Đông, ghe đủ loại neo ở đây, bên phía Lê Quang Liêm có nhà máy rượu Bình Tây, phía Bến Bình Đông thì có nhà máy chế biến lông vịt ra mền (còn nhớ mấy ông “cắc chú” rao mua lông vịt không?)
Dọc theo hai bến có rất nhiều kho, vựa chứa luá, gạo. Nhà máy rượu nấu rượu dùng trấu thải ra từ nhà máy xây lúa cũng ở dọc theo kinh nên tiện cả đôi bề chỉ có điều ô nhiễm không tránh được – nhưng ai để ý đến vấn đề ô nhiễm thời bây giờ?!
Cầu Bình Tây
Cầu đi bộ bắc ngang kinh Tàu Hủ nối qua bến Bình Đông (đường Bình Tây với đương Nguyễn Chế Nghĩa), gần vị trí cuả hãng Bột mì (bến Bình Đông) ngày xưa có tên là Sakybomi (viết tắt Saigòn kỹ nghệ bột mì) cung cấp cho lò bánh mì và tiệm bánh vùng Saigon ChoLon, bây giờ vẩn còn với tên mới công ty Bột Mì Bình Đông.

Hình 53: Cầu Bình Tây

Hình 54: Cầu Bình Tây với ghe lúa
Cầu bắc ngang kinh Tàu Hủ nối đường Bình Tây với bến Bình Đông (đường Nguyễn Chế Nghĩa). Cầu này không còn ở vị trí này nữa.
Từ cầu Bình Tây đi về phía rạch Lò Gốm có câu chữ U (còn gọi là cầu Bột). Cả hai cầu này gìờ không còn nữa.

Cầu Chữ U
Cách công ty Bột Mì một khoảng chừng 200m là vị trí của câu cầu chữ U, bắc ngang kinh Tàu Hủ, cầu sắt nhưng sàn cầu bằng “ván đóng đinh, gập ghình khó qua”, dành cho người đi bộ và xe hai bánh, được xử dụng đến sau 75 thì bị phá hủy.
Đi xuống thêm chút nữa là công ty chế biến lông vịt.

Hình 55: Cầu Chữ U

Hình 56: Cầu chữ U xưa thập niên 50.

Qua khỏi cầu chữ U bên phía Lê Quang Liêm (sau 75 Trần Văn Kiểu bây giờ là Võ Văn Kiệt) hướng về gần rạch Lò Gốm có nhà máy rượu Bình Tây sản xuất rượu đế lớn nhất nước Việt Nam. Công ty được xây dựng năm 1900 và đưa vào sản xuất năm 1902 dưới sự quản lý độc quyền của tập đòan SFDIC (Société Francaise des Distilleries de l’Indochine) Pháp.
Từ 09/5/2005 Công ty rượu Bình Tây đã chính thức chuyển thành Công Ty Cổ Phần Rượu Bình Tây trực thuộc Tổng Công ty Bia – Rượu-NGK Sài Gòn (SABECO).
C- Kinh Bãi Sậy-Hàng Bàng-Kinh Bonard
Đường nước nằm song song với cầu Qưới Đước là rạch Bến Nghé, và đường nước chảy qua gầm cầu là kinh Bãi Sậy – Hàng Bàng, ngưới Pháp gọi kinh này là Canal Bonard, có khi là Arroyo Chinois.
Kinh Bãi Sậy ở đầu ra rạch Lò Gốm, người địa phương gọi là Hàng Bàng vì hai bên kinh có trồng dãy cây Bàng (giống như đường Hàng Xanh (đường Bạch Đàng); đường Hàng Keo (Phạm Đăng Lưu), nên cũng gọi là kinh Hàng Bàng. Trước khi hợp lưu với rạch Lò Gốm, có một cầu sắt đi bộ bắc ngang kinh, nguời địa phương gọi là cầu Kinh?

Hình 57: Không ảnh vị trí các kinh chánh trên kinh Bãi Sậy (Hàng Bàng). Ảnh chụp khoảng đầu thập niên 1950.
Quang cảnh của kinh Bãi Sậy (Bonard) nhộn nhịp với khu nhà thương mại dọc hai bên kinh, với dân thương hồ và thuyền buôn vận chuyển hàng hóa, nông phẩm từ khắp nơi đến.
Cầu Ba Miệng-Ba Chưn-Ba Cẳng

Hình 58: Cầu Ba Cẳng nhìn từ đường Trịnh Hoài Đức

Cầu Ba Cẳng có tên gọi địa phương tùy thời khác nhau như Khâm Sai, Ba Miệng, Ba Chưn nhìn từ đường Trịnh Hoài Đức (con đường này chạy thẳng ở cuối rạch Bãi Sậy, hướng về Bưu Điện Chợ Lớn Quận 5). Đi về phía phải của Cầu Ba Cẳng trong hình này vài chục mét là tới chợ Kim Biên ngày nay, còn về phía trái ra kinh Tàu Hủ. Hình này chụp khoảng đầu thập niên 1950, ngày nay cầu này không còn nữa. Cái cẳng trong hình này là cẳng đi xuống đường Yunnan, tức Vân Nam (sau 1955 là đường Vạn Tượng), còn hai cẳng kia thì bắc qua hai con đường hai bên rạch Bãi Sậy: bên trái xuống bến Bãi Sậy, bên phải xuống bến Nguyễn Văn Thành nơi đầu đường Cambodge (sau 1955 là đường Kim Biên).

Hình 59: Ghe neo dọc theo đoạn kinh Bãi Sậy, hình chụp đứng trên cầu thang Gò Công

Cầu Ba Cẳng ở Chợ Lớn, gần phía sau chợ Kim Biên nay không còn nữa. Cầu ở đầu đoạn rạch Bãi Sậy, nay lấp thành đường Bãi Sậy và Phạm Văn Khoẻ quận 6. Cầu Ba cẳng nằm ở khúc rẽ phải ra kênh Tàu Hủ, hai chân nằm ở bến Bãi Sậy và bến Nguyễn Văn Thành và chân kia ở bến Vạn Tượng. Đoạn cuối rạch này vẫn chưa lấp, và cầu tồn tại đến năm 1990 thì bị sập.
Saigon xưa nhiều kinh, rạch, ao hồ vừa có giá trị giao thương, vừa là chỗ thu nước tràn khi mưa lớn, triều cường. Người xưa (Pháp lẫn Việt) thiết kế hệ thống thoát nước Saigon – Chợ Lớn – Gia Định cho 500,000 dân để giảm thiểu lũ lụt. Ngày nay di dân từ khắp nơi nhất là từ Bắc, Bắc Trung, áp lực nhà cửa đem đến việc lấn chiếm, lấp, thay bằng cống hộp đã dẫn đến hậu quả “đường biến thành sông” mỗi khi mưa lớn kéo dài một hai giờ, tệ hại hơn nữa nếu đúng lúc triều cường.
Ngày nay rạch Bãi Sậy đã hầu như bị lấp hoàn toàn. Phía sau chợ Kim Biên vẫn còn một đoạn rạch rất ngắn khoảng 30m, rộng 3m, trước đổ ra thẳng kênh Tàu Hủ. Cầu Palikao trở thành đường Ngô Nhân Tịnh. Cầu Ba Cẳng đã sập, không còn và rạch phía sau chợ Kim Biên đã bị lấp. Cầu Palikao được người Pháp đặt tên theo một cầu gần Bắc Kinh, gọi là Bát Lý Kiều (cầu tám dặm), nơi liên quân Anh-Pháp vào năm 1860 đánh với quân nhà Thanh.

Hình 60: Cầu Ba Cẳng với ông Tàu bán gánh dạo

Đây là tấm hình hiếm hoi còn sót lại của cầu Ba Cẳng, một cây cầu chẳng có mấy quan trọng, nhưng nó đã trở thành một phần của lịch sử Sài Gòn – Chợ Lớn xưa, với cái tên nghe thật dân dã và cũng có lắm chuyện xưa liên quan đến nó, như chuyện “Dân chơi cầu Ba Cẳng” của nhà văn Trương Đạm Thủy.
Pont des 3 arches (Cầu Ba Cẳng) xây bởi công ty Brossard et Mopin (công ty này cũng xây Chợ Bến Thành ở Sài Gòn vào năm 1914). Nhà báo Nguyễn Văn Sâm và nhà bên vợ (em gái ông Trương Văn Bền) bỏ tiền đứng ra xây cầu.
Cầu Gò Công

Hình 61: Cầu Gò Công
Cầu có nấc thang cho người đi bộ bắc ngang kinh Bãi Sậy trên đường Gò Công.

Cầu Palicao (Palikao) – Cầu Ngô Nhân Tịnh

Hình 62: Cầu Palikao. Hình chụp ghe sắp đi qua vòm giữa cầu Palikao hướng về cầu Ba Cẳng. (cầu Palikao có 3 vòm, xem hình 56)
Người Pháp đã đặt tên là Palikao (Pinjin Bālǐqiáo), có lẽ là do hình dáng của nó đã gợi cho họ hình ảnh của cây cầu Bát Lý Kiều ở bên Tàu. Palikao là phiên âm Pháp ngữ tên tiếng Hán “Bát Lý Kiều”, tức là Cầu 8 Dặm – Eight-Mile Bridge, một cây cầu lịch sử ở Bắc Kinh, nơi đã diễn ra trận chiến ác liệt giữa liên quân Anh-Pháp và khoảng 30.000 quân Trung Hoa trong cuộc Chiến tranh Nha phiến lần thứ hai, và họ đã chiếm được cầu này vào ngày 21-9-1860, dẫn tới chiếm được Bắc Kinh sau đó. Theo các sử gia, phía TQ tổn thất nặng nề, thương vong khoảng 25.000 quân trong khi phía Pháp chỉ bị thương vong 1.000 người.Cầu Bát Lý Kiều của Trung Quốc ngày nay :

Hình 63: Cầu Bát Lý Kiều, Baliqiao (Chinese: 八里桥; pinyin: Bālǐqiáo), Bắc Kinh (Trung Quốc)

Hình 64: Quang cảnh kinh Hàng Bàng (Bãi Sậy) nhìn từ trên cầu Palikao về phía cầu Gò Công, cầu Ba Cẳng

Ngày xưa dưới chân cầu Palikao có rạp chuyên hát bội Palikao, nhưng cũng có gánh cải lương dọn về đây. Vùng này có nhiều cửa hàng của người Tàu, có món ăn rất đặc biệt gọi là “hầm dỉ Triều Châu” cá mặn nổi tiếng ở Chợ Lớn.(http://thatsonchaudoc.com/banviet2/L…y/QuachHen.htm)
Theo bác Nguyễn Thành Long trong ban quản trị Nghĩa Nhuận hội quán gần rạch Bãi Sậy, mà tác giả đã có dịp tiếp xúc, thì giữa cầu Ba Cẳng và cầu Palikao xưa kia có 5 kiosque bán trà, chuối, nước giải lao cho các tàu đi trên rạch Bãi Sậy. Cầu Palikao bị dẹp và trở thành đường Ngô Nhân Tịnh vào năm 2003, cùng khoảng thời gian cầu Ba Cẳng bị sập và phá bỏ hoàn toàn (http://baotangnhanhoc.org/vi/bai-ngh…hoa-phn-1.html).

Hình 65: Rạp Hát Palikao ngày xưa trên đường Ngô Nhân Tịnh.

Cầu Lò Gốm
Cầu Lò Gốm bắc ngang rạch Lò Gốm ngày nay gần giao điểm với kinh Hàng Bàng.

Hình 66 : Cầu Lò Gốm
Đây là đoạn kinh Hàng Bàng cuối cùng trươc khi trở thành đường Bến Lò Gốm.

Hinh 67: Kinh Bãi Sậy ngày nay, nhìn từ cầu đi bộ Gò Công.

Cầu bắc ngang kinh Tẽ
Kinh Tẽ được đào vào năm 1905 bắt đầu từ sông Sàigòn đến cầu Chữ Y nhằm đáp ứng nhu cầu lưu thông của thương thuyền buôn bán vào rạch Tàu Hủ. Gọi là Tẽ bới kinh tẽ từ sông Sài Gòn. Kinh dài 4360m
Cầu Tân Thuận

Hình 68: Cầu Tân Thuận 1967

Cầu Tân Thuận 1 nối đường Huỳnh Tấn Phát quận 7 với đường Nguyễn Tất Thành – quận 4. Cầu dài 241 m, lòng cầu rộng 8 m, mỗi lề 1,25 m. Cầu được xây từ thời Pháp thuộc sau khi đào kinh Tẽ năm 1905. Cầu được sửa chữa lớn năm 1992. Năm 2005, cầu lại xuống cấp, Sở Giao thông Công chánh thành phố giao cho Công ty Freyssinet International at Compagnie của Pháp tiến hành sửa chữa, nâng cấp cầu. Năm 2008, cầu lại tiếp tục được sửa chữa để nâng tải trọng lên 30 tấn. Hiện nay, cầu cho phép các loại xe lưu thông một chiều từ quận 7 sang quận 4.
Cầu Tân Thuận đi xuống Phú Xuân, Nhà Bè chỉ có sau khi kinh Tẽ giáp nối sông Saigòn được đào thời Pháp khoảng 1905-06. Đoạn từ cầu chữ Y được đào song song với rạch Tàu Hủ người Pháp đặt tên là Canal de Doublement, được dịch ra là Kinh Đôi. Thời chưa có cầu, từ Saigon xuống Nhà Bè phải qua đò.
Cầu Tân Thuận liên hệ với chuyện tiểu trừ lực lượng Bình Xuyên của Bảy Viễn năm 1955.
Ngày 13 tháng hai năm 1955, quân lính của tướng Cao Đài Trịnh Minh Thế chính thức sát nhập vào quân đội Việt Nam Cộng Hòa, còn Trịnh Minh Thế nhận hàm thiếu tướng. Trong chiến dịch loại bỏ lực lượng Bình Xuyên, ông dẫn quân tiến đánh quân Bình Xuyên tập trung bên Cầu Tân Thuận.
Trịnh Minh Thế ngồi xe Jeep đậu dưới dốc cầu Tân Thuận chỉ huy quân đội Cao Đài Liên Minh vượt cầu đánh quân Bình Xuyên đang xuống xà-lan rút ra Rừng Sác. Lễ xuất quân tảo thanh Bình Xuyên của tướng Thế diễn ra trên bãi đất trống ở rìa Đồng ông Cộ, không xa mấy chợ Bà Chiểu.
Không có xe G.M.C. (loại xe chở lính của Mỹ viện trợ cho QLVNCH), Thế đã phải xung công xe chở heo để chở binh sĩ. Tại cầu Tân Thuận, lính Cao Đài mấy lần vượt cầu đều bị đánh bật lại. Chỉ huy quân Bình Xuyên ở bên kia cầu là Bảy Môn. Sau khi rút từ cầu Nhị Thiên Đường, cầu Chữ Y, cầu Rạch Ông, Bảy Môn tập trung quân số cố thủ cầu Tân Thuận chặn quân Cao Đài tràn qua. Ông kết hợp súng cối của bộ binh và đại liên các giang đỉnh trên Kinh Tẻ bắn xối xả vào hai chục xe heo chở đầy lính Cao Đài ở bên kia cầu.
Trong khi chỉ huy Tướng Trình Minh Thế bị một viên đạn carbin bắn tỉa bắn vào sau gáy. Vụ giết người này không bao giờ được làm sáng tỏ, một số người đổ lỗi cho phía Pháp, trong khi một số người khác cho rằng chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã làm việc này. Hoàn cảnh cái chết của ông cũng gây nhiều tranh cãi, khi có nhiều thông tin khác nhau, thậm chí đối lập nhau về thời gian, địa điểm, vết thương gây nên cái chết của ông. Sau khi chết, tên ông được đặt cho con đường ở Quận 4 Sài Gòn cho tới năm 1976. (http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%A…nh_Th%E1%BA%BF).
Kinh Đôi (Canal de Doublement)
Kinh Đôi được đào nổi tiếp Kinh Tẽ bắt đầu từ cầu chữ Y xuống đến sông Cần Giuộc khoảng 1896-8 song song với kinh Tàu Hủ nhằm đáp ứng nhu cầu thuận tiện hóa ghe thuyền chuyên chở nông phẩm từ miền Tây.
Cầu Nhị Thiên Đường là cây cầu bắc qua kênh Đôi, thuộc địa phận Quận 8 hiện nay. Cầu được xây dựng vào những năm 1925 là điểm nguồn của Quốc lộ 50 và được đổ bê tông theo kiến trúc hiện đại. Cầu này nối liền lưu thông từ Chợ Lớn sang Cần Giuộc, Bình Chánh.

Hình 69: Cầu Nhị Thiên Đường trên kinh Đôi
5-Kinh Vòng Thành-Canal de Ceinture.

Kinh này được đào năm 1875 theo quy hoạch của Coffyn, mục đích tối hậu là nối rạch Thị nghè (Arroyo de l’Avalance) với kinh tàu Hủ (Arroyo Chinois) thông qua rạch Chợ Lớn (không nên nhầm với Kinh Tàu Hủ) để hoàn thành đường nước bao bọc, biến Saigon Chợ Lớn thành một cù lao-Bắc có rạch Thị Nghè (Arroyo de l’Avalanche) ; Nam có rạch Bến Nghé (kinh Tàu Hủ) Arroyo Chinois; Đông có sông Saigon (rivière de Saigon) và Tây có Kinh Vòng Thành (Canal de Ceinture).
Theo báo cáo “Monographie de la Province de Gia-Định 1902”, kinh đào năm 1875, dài 7km, bề rộng 10m, sâu 3m, nhưng cho đến nay 1902, kinh chưa hề được xữ dụng vì nạn bùn lấp, vùng Phú Thọ đáy sông bùn lên cao hơn mực thủy triều.

Hình 70: Bản đồ 1962 với Kinh Vòng Thành (Bao Ngạn)

Khảo bản đồ Saigon Chợ lớn 1962, kinh Vòng Thành đầu nguồn từ chỗ giáp nước của Rạch Lò Gốm và rạch Chợ Lờn, cuối nguồn là rạch Cầu Kiệu gần cầu Công Lý – không phải là gần cầu Kiệu ở Phú Nhuận.
Kinh Vòng thành đã được thực hiện năm 1875, nhưng sau đó đã bị bùn lấp nhanh chóng, nên không được xử dụng thực tế (Monographie de la Province de Gia- Định 1902, trang 19). Một vài đoạn kinh vẫn còn có nước – như đoạn trong bản đồ chạy ngang đồn Cây Mai (bây giờ là đường Nguyễn thị Nhỏ).
Lò siêu ở sau đồn Cây Mai cũng dùng Kinh Vòng Thành để ra rạch Chợ Lớn. Nay rạch Kinh Vòng Thành đã cạn và lò siêu cũng thôi hoạt động (theo Vương Hồng Sển – Sàigon năm xưa 1960).

Nguồn: Sưu Tầm (cafevannghe)

July 3, 2016
Vẻ đẹp hiện đại của quý cô Sài Gòn xưa

Người đẹp Sài Gòn những năm 60-70 với tà áo dài thướt tha hay váy ngắn xuống phố, nụ cười tươi tắn hay dáng vẻ cá tính bên chiếc xe máy Vespa… được nhiều nhiếp ảnh gia nước ngoài ghi lại hình ảnh.

Vẻ đẹp của phụ nữ Sài Gòn xưa không chỉ đến từ cách ăn mặc thời trang, hợp mốt mà còn từ thần thái tươi tắn, dáng điệu tự tin, cởi mở trong giao tiếp và một lối sống ưa đón nhận cái mới. Sài Gòn là mảnh đất phóng khoáng, đón nhận người dân khắp nơi về sinh sống nên những giai nhân ở vùng đất này cũng mang nhiều vẻ đẹp độc đáo.

Đôi mắt to sáng lấp lánh, khuôn miệng nhỏ xinh lanh lợi và đôi má bầu bĩnh là nét đẹp đặc trưng của thiếu nữ Sài Gòn. Đội thêm một chiếc mũ được ưa chuộng thời điểm này làm tăng nét cá tính cho cô gái trẻ.

Tà áo dài bay bay của những cô gái xuống phố được nhóm phóng viên ảnh tạp chí Life ghi lại năm 1961.

Dáng ngồi bên của phụ nữ Sài Gòn, thể hiện được nét nữ tính, nhu mì. Những năm 60, 70 của thế kỷ trước, xe Vespa ở Sài Gòn khá phổ biến, hình ảnh người đàn ông cầm lái sẽ đẹp hơn khi có một cô gái duyên dáng, trẻ trung mặc áo dài hoặc váy ngồi trên yên sau. Ảnh được tạp chí Life ghi lại năm 1961.

Áo dài và xe đạp, hình ảnh cô gái Sài Gòn với tà áo dài bay bay trong gió trở thành một ký ức đẹp trong lòng người Sài Gòn một thuở. Khoảnh khắc này được tạp chí Life ghi lại năm 1961.

Nụ cười của cô gái tiếp tân ở khách sạn được nhiếp ảnh gia Lloyd chụp năm 1966. Khách sạn này tọa lạc ngay góc đường Trương Công Định đối diện rạp chiếu bóng Long Thuận xưa. Ông Thụy, một người đương thời, nhớ lại: “Nhìn nụ cười của cô tiếp tân là mấy anh rung động luôn. Con gái Sài Gòn mà”.

Ảnh đi chợ Sài Gòn xưa, nay là chợ Bến Thành do Lloyd chụp năm 1966. Trên diễn đàn “Dân Sài Gòn xưa” một thành viên lớn tuổi chia sẻ: “Nhìn cảnh phụ nữ mặc áo dài đi chợ ngày xưa thật nho nhã, hồi ức vẫn còn lấp lánh đâu đây, bây giờ sao tìm được cảnh ấy”.

Những tà áo dài xuống phố ở góc đường Công Lý và Lê Lợi. Ảnh được chụp năm 1966 bởi nhiếp ảnh gia Lloyd. Áo dài thướt tha với màu sắc đa dạng là trang phục xuống phố của nhiều quý cô thời bấy giờ, làm tôn lên dáng đi uyển chuyển, thanh thoát.

Những thiếu nữ trong trang phục áo dài giản dị do Bob Lee chụp năm 1969. Với phụ nữ Sài Gòn giai đoạn 1945-1975, tà áo dài là trang phục không thể thiếu trong tủ quần áo của họ. Phụ nữ diện áo dài trắng đi học, ôm nghiêng cặp da đen và chiếc nón duyên dáng, họ còn mặc áo dài đi dạo phố, đi chợ, đi làm.

Ảnh ba người phụ nữ trong trang phục áo dài đi với phụ kiện hợp mốt như túi xách, kính, chiếc ô, trang sức… được Bob Lee chụp năm 1969. Áo dài giúp họ thoải mái trong những hoạt động thường nhật, vừa giữ được nét duyên. Đặc biệt, áo dài phụ nữ Sài Gòn xưa có nét riêng là phần chít ngang ngay vị trí eo.

Với áo dài, váy ngắn và tóc thời trang, phụ nữ Sài Gòn luôn duyên dáng trong cuộc sống thường nhật. Họ khéo léo trong việc chọn phục trang họa tiết nền nã, màu đơn sắc đem đến vẻ thanh lịch mà sang trọng. Nhiều người đến Sài Gòn lúc ấy đều ngạc nhiên về nét đẹp hiện đại và ăn mặc hợp mốt của những quý cô thành thị. Váy suông, bó sát, váy xòe… du nhập vào các đô thị miền Nam những năm 60, 70 và nhanh chóng được phụ nữ đón nhận.

Mái tóc cô gái được uốn bồng, váy ngắn, giày bít tự tin sải bước trên đường phố Sài Gòn. Thời trang của phụ nữ giai đoạn này ảnh hưởng chủ yếu từ Pháp. Chính ở giai đoạn này mà những danh xưng của Sài Gòn như “hòn ngọc Viễn Đông”, “Paris phương Đông” ra đời. Nét đẹp hiện đại và phóng khoáng của phụ nữ Sài Gòn xưa hình thành trên nền tảng cuộc sống nhộn nhịp của Sài Gòn từ cuối thế kỷ 19, cuộc sống tấp nập trên bến dưới thuyền và mở mang với bao cơ hội làm ăn. Kinh tế khấm khá, người đô thị có điều kiện tiếp xúc với nhiều trải nghiệm mới mẻ từ phương Tây du nhập vào. Ngoài ra, phụ nữ Sài Gòn không chịu nhiều lề thói phong kiến khắt khe nên lối sống có phần cởi mở, vui tươi hơn.

Trong ký ức nhiều người, nét đẹp của thiếu nữ Sài Gòn còn là hình ảnh của họ bên những chiếc xe. Họ không ngừng thử cái mới, trải nghiệm mới mẻ đem lại cho họ hạnh phúc. Hai loại tiêu biểu là xe Vespa của Italy và Velo Solex loại xe của Pháp có gắn động cơ phía trước. Hình ảnh những cô gái Sài Gòn tự lái xe Vespa hay Cub mang nét quyến rũ và cá tính.

Khánh Ly
Ảnh: Life, Flick

June 28, 2016
Cuộc sống Việt Nam hơn 100 năm trước

Bộ ảnh quý về đời sống người Việt Nam cách đây gần một thế kỷ!

Triển lãm dựa trên những tư liệu ảnh đã được giới thiệu trong triển lãm tại Bảo tàng Cernuschi, Paris (Pháp) đầu năm 2014 nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Tư liệu gồm 4 phần: Hoạt động khảo cổ của EFEO tại Việt Nam đầu thế kỷ 20; EFEO xây dựng bảo tàng tại Đông Dương; Cuộc sống ở Việt Nam đầu thế kỷ 20; Lễ tế đàn Nam Giao.

Ảnh trên là những gánh hàng rong phục vụ kỳ thi hương ở Nam Định năm 1915. Ở phía sau là bức tường bao quanh trường thi và một giám thị ngồi trên ghế cao giám sát kỳ thi.

Những người phụ nữ bán hàng gánh, thúng, mủng ở Hà Nội trước đây. Phía sau có một chị đội nón ba tầm làm bằng lá gồi.

Cảnh lấy nước trên đường phố Hà Nội vào khoảng đầu thế kỷ 20.

Người đàn ông trên bè cá ở làng Chọi, xã Khúc Xuyên, Bắc Ninh. Phía sau là cầu Chọi, cây cầu đặc biệt xây trên những cột cao có mái che lợp ngói. Ảnh được chụp năm 1937.

Đèn lồng bày bán trong dịp Tết Trung thu trên phố Hàng Mã (Hà Nội) năm 1926.

Những cô đồng ở đền Ghềnh (Phú Viên, Hà Nội) thờ Thánh Mẫu Thoải.

Một đám rước tại hội Gióng (Phù Đổng, Hà Nội) năm 1930. Lễ hội này được duy trì, không có nhiều thay đổi cho đến ngày nay.

Hàng rong trước cửa đền Phù Đổng (Hà Nội) trong hội Gióng năm 1930.

Ảnh chụp một đám tang năm 1941. Xe tang là loại xe có mái che, quây kín bằng những tấm màn làm bằng lụa thêu, đòn cáng có hình dạng con rồng.

Qua ống kính của Leon Busy, một trung úy quân đội Pháp, Hà Nội ở thế kỷ 20 trong khi nhà giàu quần là áo lượt thì dân nghèo thiếu ăn thiếu mặc.

Năm 1909, Albert Kahn, một chủ nhà băng người Pháp, tiến hành kế hoạch đầy tham vọng là xây dựng kho tư liệu ảnh màu cho các dân tộc trên thế giới. Leon Busy, trung úy hậu cần quân đội Pháp, được giao chụp ảnh ở Việt Nam. Từ năm 1914 tới năm 1917, Busy đã chụp hơn 1.700 bức ảnh. Khoảng 60 bức ảnh của ông đang được trưng bày trong triển lãm Hà Nội sắc màu. Trong ảnh là một cô gái đang têm trầu.

Leon Busy khá ưu ái thiếu nữ đang soi gương trong hình, cô đã xuất hiện trong 16 bức ảnh màu của ông.

Trong từng bức ảnh, nổi bật lên sự khác biệt giai cấp qua trang phục, đồ đạc. Người nhà giàu mặc lụa là gấm vóc, đồ gỗ trong nhà được chạm khảm tinh xảo.

Một ông nhà giàu sửa soạn hút thuốc.

Quần áo và dép của một bà đồng có nét khác biệt rõ rệt với trang phục của các giai cấp tầng lớp trên.

Bốn mẹ con người ăn mày mù lòa ngồi cạnh hàng rào dứa gai xin lòng thương của phật tử tới chùa.

Người ăn mày bị bệnh phong mong manh trong chiếc khố ngồi nơi vệ đường.

Leon Busy còn chụp nhiều ngành nghề khác như nghệ nhân vẽ tranh Hàng Trống.

Ông đồ vận áo the nâu, quần trắng, khăn thếp có học trò mài mực giúp.

Những người buôn bán, dân thường ăn mặc giản dị, áo the khăn vấn gọn gàng. Từ xưa, người dân Hà Nội đã có thói quen ăn hàng dù quán rất đơn giản. Chiếu phủ lên nền đất làm chỗ ngồi, bàn được làm bằng tre, đồ ăn có mẹt đậy.

Người đứng bán hoa quả trước cửa đền Ngọc Sơn.

Nghề bật bông xưa được làm ngay ngoài trời. Thời kỳ người dân còn nghèo, nghề “làm mới” chăn bông rất phát đạt.
Nguồn: VNExpress.net

June 28, 2016
Cầu quay Khánh Hội xưa, độc nhất và mang ý nghĩa lịch sử

Ảnh hiếm về cây cầu quay độc đáo của Sài Gòn xưa

Cầu quay Khánh Hội là cây cầu quay duy nhất được xây dựng ở Việt Nam thời thuộc địa với thiết kế độc đáo, mang ý nghĩa đặc biệt trong lịch sử Sài Gòn.

Bắc qua kênh Bến Nghé, gần bến nhà Rồng, cầu Khánh Hội là một cây cầu đặc biệt trong lịch sử Sài Gòn.
Cầu được xây năm 1904, người Pháp gọi là Le pont tournant, nghĩa là cầu quay.

Tên gọi này dựa theo thiết kế độc đáo, khiến cầu có thể quay khúc giữa để mở đường cho tàu thuyền qua lại.

Người Sài Gòn gọi cây cầu này là cầu quay Khánh Hội hoặc cầu Bắc Bình Vương.

Đây là cây cầu quay duy nhất được xây dựng ở Việt Nam thời thuộc địa.

Tuy nhiên, những vòng quay của cầu quay Khánh Khội chỉ kéo dài một vài thập niên.

Đến những năm 1940, cầu Khánh Hội trở thành cầu cố định, với tuyến đường sắt dẫn đến khu cảng được lắp đặt trên cầu. Ảnh: Cầu Khánh Hội năm 1948.

Trong khoảng cuối thập niên 1950, đầu thập niên 1960, cầu Khánh Hội từ thời Pháp thuộc được dỡ bỏ để xây cầu Khánh Hội mới bằng bê tông cốt thép. Ảnh: Cầu Khánh Hội năm 1967.

Cây cầu này tồn tại ở Sài Gòn cho đến những năm 2000. Ảnh: Cầu Khánh Hội năm 2005.

Năm 2006, cầu Khánh Hội trước 1975 được tháo dỡ. Một cây cầu mới được xây dựng lại với quy mô lớn hơn, phù hợp với quy hoạch của tuyến đại lộ Đông Tây.
Ngày nay, cầu Khánh Hội được xem là 1 trong số 11 cây cầu trọng yếu trên toàn tuyến Đại lộ Đông – Tây

June 28, 2016
Tên Tiếng Việt của một số địa danh và danh nhân nổi tiếng

Hình ảnh Việt Nam.com xin sưu tầm một số tên gọi địa danh & danh nhân nổi tiếng trên thế giới đã được Việt hóa.

Nữu Ước (New York), Hoa Thịnh Đốn(Washington), Mã Nhật Tân (Manhattan, khu trung tâm của New York), Cựu Kim Sơn (San Francisco – bang California, Mỹ), Phú Lang Sa (France), Úc Đại Lợi(Australia), Luân Đôn (London), Phi Luật Tân (Philippine), Tân Tây Lan (New Zealand), điện Cẩm Linh (điện Kremly – nơi làm việc của tổng thống Nga), Hoa Lệ Ước (Hollywood), Mạc Tư Khoa (Moscow, thủ đô Nga), Cơ Phụ (Kiev – thủ đô Ukraine), sông Phục Nhĩ Gia (sông Volga), sông Đa Não Hà (sông Danuble), Ba Tây (Brazil), A Phú Hãn(Afganishtan), Gia Nã Đại (Canada), A Mỹ Lợi Gia (America), Á Căn Đình (Argentina), Áo Môn (Macau), Cao Ly(Korea), Hạ Uy Di (Hawai), Hoành Quốc (Monaco, công quốc thuộc Pháp), Hoành Tân (Yokohama – Nhật Bản), Hưng Gia Lợi (Hungary), Hy Mã Lạp Sơn (Hymalaya – dãy núi), Hương Cách Lý Lạp (Shangri La ), Mễ Tây Cơ (Mexico), Tân Đức Lợi (New Delhi – Ấn Độ), Hương Cảng (Hongkong), Thánh Hà Tây (San Jose – California, Mỹ), Tô Cách Lan (Scotland), Uy Nê Tư (Venice – Ý), Ái Nhĩ Lan (Ireland), Ba Lê (Paris), Bảo Gia Lợi (Bulgary), La Tỉnh (Los Angeles – California, Mỹ), Á Lan Đại (Atlanta), Á Tế Sá (Asia), Bá Linh (Berlin), Bạch Nga (Belarus), Bàn Môn Điếm (Panmomjum, khu phi quân sự chia đôi Nam – Bắc Triều Tiên), Bình Nhưỡng (Pyongyung), Băng Đảo(Iceland), Cao Miên (Campuchia), Chi Gia Kha (Chicago, bang Illinois, Mỹ), Đông Hồi (Banglades), Hán Thành(Seoul, thủ đô Hàn Quốc), Đông Kinh (Tokyo), Hồi Quốc (Oman), Lục Xâm Bảo (Luxembourg), Lỗ Mã Ni(Romania), Mạnh Mãi (Mumbay, còn có tên là Bombay, thành phố đông dân nhất Ấn Độ), Phú Sỹ (Fuji –ngọn núi ở Nhật), Tân Đức Lợi (New Delhi, thủ đô Ấn Độ), Tây Hồi (Pakistan), Tây Nhã Đồ (Seattle, bang Washington, Hoa Kỳ), Tích Lan (Sri Lanca), Vọng Cát (Bangkok – thủ đô Thái Lan), Trân Châu Cảng (Pearl Harbor)

Chú thích

1. Mã Nhật Tân (Manhattan): là nơi xảy ra sự kiện 11/9, khu vực tòa tháp đôi giờ gọi là Ground Zero

2. Cựu Kim Sơn: Ai xem phim Hongkong hay Trung Quốc, bối cảnh cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, thì hay thấy người ta nói đi Cựu Kim Sơn để ám chỉ đi Mỹ, vì thời điểm đó người Hoa di cư sang Mỹ khá đông và có nhiều người Hoa sống tại San Francisco. Người Hoa bắt đầu đến San Francisco trong giai đoạn người ta đổ xô đến California để tìm vàng (thế kỷ XIX). Nhà văn Mỹ Jack London cũng lấy bối cảnh này để viết nên tiểu thuyết Tiếng gọi nơi hoang dãnổi tiếng.

3. Hương Cách Lý Lạp: một vùng đất, trong huyền thoại, được xem là lạc cảnh thần tiên của Trung Quốc. Trong phim Xác Ướp 3, địa danh này là nơi cất thuốc trường sinh, Hongkong, Singapore đều có khách sạn nổi tiếng tên này

4. Washington: là tên của tổng thống đầu tiên của Mỹ George Washington, tên của một tiểu bang giáp biên giới Canada, còn là tên của thủ đô Hoa Kỳ. Khi mang tên của thủ đô Hoa Kỳ thì thường phải viết đầy đủ là Washington D.C, có khi người ta chỉ viết là DC để nói cho Washington DC. DC là viết tắt của cụm District of Columbia, tức có thể dịch là Đặc khu Columbia hay quận Columbia. Điểm đặc biệt của DC là không có đại diện trong quốc hội Hoa Kỳ.

5. Thượng Hải, Thụy Điển, Thụy Sỹ, Hà Lan…: cũng là từ đã được Việt Hóa

6. Những từ Việt hóa này không thống nhất lắm về cách dịch. Có những từ là được dịch, có những từ bắt nguồn từ cách lý giải riêng. Ví dụ: San Francisco lẽ ra phải dịch là Thánh Phan Xi Cô (giống như San Jose được dịch là Thánh Hà Tây), từ San và St có nghĩa là Thánh, bang Minessota của Hoa Kỳ có thành phố St Paul tức là thành phố Thánh Bôn. Nhưng trong trường hợp San Francisco thì có một chút khác biệt từ cách dịch của người Trung Quốc. Người Trung Quốc đến San Francisco để tìm vàng và vàng ở các dãy núi ở San Francisco khá nhiều. Chính vì thế, người TQ gọi là Cựu Kim Sơn (“cựu” là cũ, xưa; “Kim” là vàng) tức có nghĩa là “núi vàng xưa”.

Cũng như Đông Kinh vốn dĩ không phải là bản dịch của từ Tokyo, mà chỉ là người Trung Quốc giải nghĩa nó là kinh đô ở phía đông. Ngày xưa, Trung Quốc vẫn hay dùng vị trí địa lý phía đông để nói về Nhật Bản, thời nhà Tống và nhà Minh (Trung Quốc) thì vẫn hay gọi Nhật Bản là Đông Doanh. Cũng như từ Hoa Kỳ là do nước này có lá cờ có nhiều ngôi sao như những bông hoa, Hoa Kỳ có nghĩa là Cờ Hoa (lá cờ hoa), còn chữ Mỹ thì lấy từ America (tức A Mỹ Lợi Gia). Chính vì vậy, cách Việt Hóa vẫn chưa hề thống nhất.

NHÂN VẬT

Nã Phá Luân (Napoleon)

A Lịch Sơn đại đế (Alexander đại đế)

Bối Đa Phần (nhạc sỹ Beethoven)

A Lịch SƠn Đắc Lộ (Alexandre De Rhodes)

Đạt Lai Lạc Ma (Dalai Lama)

Kha Luân Bố (Colombo)

Lệ Ninh (Lenin)

Kim Nhật Thành (Kim Il-sung, cố lãnh tụ Bắc Hàn)

Kim Chính Nhất (Kim Jong-il, đương kiêm lãnh tụ Bắc Hàn, con trai Kim Nhật Thành)

Lỗ Bình Sơn (Robinson)

Mã Lý Lệ Mộng Cổ (Marilyn Monroe)

Mã Khắc Tư (Karl Marx)

Mạnh Khắc Lạc Khắc Tốn (Micheal jackson)

Phi Cát (Picasso – họa sỹ).

Theo blog Ngô Minh Trí

May 23, 2016
Taxi Sài Gòn xưa

Taxi bắt đầu xuất hiện ở Sài Gòn – Chợ Lớn khoảng cuối những năm 40 và thịnh hành những năm 50 của thế kỷ 20.

Khi ấy, người dân Sài Gòn vẫn quen miệng gọi là xe “cóc” hoặc “con bọ”.., tôi có vài người bạn là dân gốc Sài Gòn “chính hiệu” cho biết: “Đến giờ tôi vẫn nhớ như in hình ảnh của chiếc taxi cóc có màu xanh dương và màu vàng kem.

Những năm 1960 – 1970 đường phố Sài Gòn tràn ngập loại xe này, ngày đó những người dân cho dù giàu hay nghèo vẫn đi bình đẳng phương tiện này và không bao giờ phân biệt giàu nghèo như nay . Sau năm 75 những chiếc taxi này hầu như bị “tuyệt chủng” không còn xuất hiện trên đường nữa”.

==============================
Một nét văn minh khi đi trên những chiếc Taxi Sài Gòn xưa trước 75 hầu hết các xe taxi thời đó đều viết khẩu hiệu tuyên truyền “Không bỏ rác xuống đường” để giữ đường phố sạch đẹp, không biết có ai còn nhớ không ta?

Mới đây trong vài lần đi ngao du lòng vòng Sài Gòn có thấy một anh tên Hòa năm nay cũng đã 65 tuổi, anh là một người Sài Gòn chính gốc một tài xế taxi trước 75 chia sẻ :
=====================
“Tôi lái taxi lúc đó 21 tuổi, cũng vào những năm tháng huy hoàng cuối cùng của những chiếc xe taxi con cóc, lúc đó, bến Bạch Đằng là điểm đậu rất nhiều taxi, thời đó taxi không được trang bị bộ đàm, không có tổng đài như bây giờ, nên phải chạy lòng vòng để đón khách, hằng đêm, chúng tôi hay đậu xe gần các rạp hát cải lương để đón khách, những chiếc taxi thời kỳ này đa phần là nhập từ Pháp về Sài Gòn, sau đó được đăng ký và cấp phát số hiệu. Số hiệu được in lớn hai bên cửa, khách muốn đi taxi phải ra đường chờ xe chạy ngang qua rồi vẫy tay để gọi, hoặc ra tận những nơi đậu xe. Đi taxi thời bấy giờ chỉ tính tiền km, không tính tiền chờ như hiện nay”, anh Hòa kể lại”
======================

1.Gặp lại chiếc TAXI còn sót lại

Taxi “con cóc” thời đó đặc trưng nhất là những chiếc xe mang tên Renault 4CV, do Pháp sản xuất đại trà từ năm 1947 và những hình dưới đây là chiếc Renault 4CV mang số hiệu Taxi – 1541, một trong số ít những chiếc taxi còn sót lại tại Sài Gòn và đang được phục chế sau hơn 40 năm “mất tích”, theo một thợ chuyên phục chế lại xe cũ, sau một thời gian bị lãng quên, hiện nay một số chiếc taxi xưa đang được phục hồi nguyên trạng, để phục vụ du lịch và dành cho những người muốn tìm lại chút hoài niệm về Sài Gòn xưa, một nhà sưu tầm đồ cổ đã tìm và phục dựng thành công chiếc taxi Renault 4CV này. Anh cho biết sẽ đưa chiếc xe đến những địa điểm mà nó đã từng đậu và đón khách, cũng theo anh, chiếc taxi xưa hiện anh đang sở hữu được người bán lại cho biết, nó được cấp lại biển số sau giải phóng.

2.Những tính năng TAXI con cóc trước 75

Đồng hồ tính tiền, đây là một loại đồng hồ cơ học cũng sản xuất từ Pháp, được trang bị trên taxi thời đó hiện vẫn còn nguyên vẹn trên chiếc xe đang được phục chế, một nét văn minh Sài Gòn xưa, hầu hết các xe taxi thời đó đều viết khẩu hiệu tuyên truyền “Không bỏ rác xuống đường” để giữ đường phố sạch đẹp, thời đó, chủ nhân của xe được khắc tên, địa chỉ lên một tấm bảng gắn trên xe. Chiếc xe này thuộc về người chủ tên Nguyễn Thị Mười, ngụ đường Lê Văn Duyệt xưa (Cách Mạng Tháng Tám) nay.

Nguồn: FB/ Sài Gòn xưa

April 22, 2016
Ảnh đời thường cực đẹp về Miền Nam những năm 1968-1969

Tìm thấy một Miền Nam êm ả, con người vô tư và giàu sức sống từ loạt ảnh màu vô giá những năm 1968-69

Hi vọng những bức ảnh này sẽ giúp bạn tìm hiểu được về cuộc sống thường ngày của người dân Miền Nam thời chiến tranh khốc liệt của cả dân tộc.

Tác giả của những bức ảnh này là Lance Nix. Một người lính Mỹ thuộc MACV 66 tham gia chiến dịch phượng hoàng ở khu vực Mê Kong, trú đóng tại tỉnh Định Tường ngày xưa, nay là Thành Phố Mỹ Tho. Ông vẫn còn sống và tiếp tục cống hiến các bức ảnh nghệ thuật!

April 7, 2016