Hình ảnh Việt Nam xưa & nay

Category: Thuở ấy

Vì sao người Miền Nam xưa gọi “bệnh viện” là “nhà thương”?

Dân miền Saigon chắc hẳn còn nhớ các tên nhà thương như nhà thương Chợ Rẫy, nhà thương Chợ Quán, Bình Dân, Nguyễn Văn Học, Từ Dũ, Hùng Vương hay nhà thương Hồng Bàng…

Trên bảng hiệu thường dùng từ “bịnh viện” (hoặc “bệnh viện”), nhưng người dân miền Nam không gọi nhà thương là bệnh viện. Ở Saigon đôi lúc cũng có nghe người ta gọi nhà thương là bệnh viện nhưng những người đó không phải là dân gốc cố cựu miền Nam, thường là dân di cư năm 54.

Tiếng “nhà thương” bắt nguồn từ ý nghĩa nhà chữa trị cho người thương tật bịnh hoạn. Nhưng dân miền Nam gắn liền nhà thương với tình thương và chánh phủ đã giúp vun bồi ý nghĩa, niềm tin đó.

Ở những nhà thương công bệnh nhân đi khám bịnh, điều trị thì miễn phí, không tốn đồng xu nào. Vì vậy nó còn được gọi là nhà thương thí, (bố thí) cho người nghèo. Ở Sài gòn lúc trước người có tiền thì người ta đi nhà thương Đồn Đất, hay mấy nhà thương của bang hội người Hoa như Triều Châu, Quảng Đông, Phúc Kiến, Sùng Chính…

Đương nhiên nhà thương công thì chật chội, không thoải mái tiện nghi, nhưng bù lại các ca bệnh nặng ngặt nghèo thì phải vô nhà thương công, sanh con so thì phải vô Từ Dũ hay Hùng Vương, vì đó là mấy nhà thương thực tập của trường y Saigon, tập trung các thầy, các cô, giáo sư, bác sĩ ưu tú của miền Nam. Thỉnh thoảng có người thân bịnh nhân la bài hải lên “đây là nhà thương chớ đâu phải nhà ghét” khi họ thấy y tá hằn hằn học nặng tay.

Ngày nay tiếng “nhà thương” không còn sử dụng nữa.

Một số “nhà thương” của SAIGON xưa:

Đồn Đất Hospital – Sài Gòn 1940 – 1950 (nay Bệnh viện Nhi đồng 2, 14 Lý Tự Trọng, Bến Nghé, Quận 1)

Bệnh viện Chợ Quán 1974 Lễ khánh thành Trung Tâm Y Khoa Hàn-Việt ngày 2-3-1974 do Hàn Quốc giúp xây dựng.

Bệnh viện SAIGON – 1900s

Bệnh viện Từ Dũ mặt đường Hồng Thập Tự (Nay là Nguyễn Thị Minh Khai)

Chợ Rẫy Hospital – Chợ Lớn / Sài Gòn 1965 – Photo by Michael Mittelmann

Bệnh viện Cơ Đốc, Ngã Tư Phú Nhuận góc Võ Tánh – Võ Di Nguy – Photo by Darryl Henley

Saigon 1966: Station Hospital – Bệnh viện Hải Quân Mỹ trên đường Trần Hưng Đạo, đối diện KS Metropole

Lễ khánh thành Bệnh Viện Vì Dân
Bệnh viện Thống Nhất là một bệnh viện được thành lập vào ngày 04/09/1971 với tên gọi ban đầu là Bệnh viện Vì Dân

Saigon 1965 – Bệnh viện Grall, nay là Nhi Đồng 2 Robert Gauthier’s Gallery

Dưỡng Trí Viện Biên Hòa là nhà thương nổi tiếng điều trị bệnh về tâm thần, thường được gọi là “nhà thương điên”, sau 75 được đổi lại thành tên: Bệnh Viện Tâm Thần Trung Ương:

Theo Saigonvivu

November 10, 2019
Người Sài Gòn xưa đi máy bay như thế nào?

Phóng viên ảnh nổi tiếng người Mỹ Bill Eppridge đã ghi lại những bức ảnh đặc sắc trong một chuyến bay dân sự ở sân bay Tân Sơn Nhất ngày 14/7/1965.

Trước 1975, Tân Sơn Nhứt có nhiều chuyến bay nhất Đông Nam Á, quỹ đất để mở rộng sân bay đến 3.600 ha, gấp 3 lần sân bay Changi của Singapore.

Bảng chỉ dẫn hướng vào phi trường Tân Sơn Nhứt.

Các con đường dẫn vào sân bay Tân Sơn Nhất được kiểm tra an ninh nghiêm ngặt.

Xe buýt của sân bay đón khách.

Bên trong ga hành khách sân bay Tân Sơn Nhất.

Tại quầy làm thủ tục.

Hành khách bước vào khu phòng chờ sau khi làm xong thủ tục.

Hành khách chờ lên máy bay.

Nữ tiếp viên dẫn khách ra máy bay.

Một hành khách đặc biệt: Thiền sư Thích Nhất Hạnh (người quàng khăn tối màu).

Hành khách phải đi bộ một quãng đường khá dài để lên máy bay.

Người khuyết tật cũng không phải là ngoại lệ.

Hành khách mới hạ cánh xuống sân bay đi bộ vào nhà ga.

Toàn cảnh sân bay Tân Sơn Nhất năm 1966. Ảnh: Life

Ngoài phục vụ dân sự thì sân bay còn là căn cứ của không quân chính quyền Việt Nam Cộng hòa và Mỹ.

December 7, 2018
Tại sao có chữ “Gái bán hoa”?

Vào năm 1920, “đội quân nhà Thổ” chuyên nghiệp từ Nhật Bản kéo sang Saigon hoạt động rất nhiều, mấy cô gái Nhật này chủ yếu phục vụ khách Du lịch từ Châu Âu và được huấn luyện rất kỹ. Tuy không xinh đẹp lắm, nhưng gái Nhật rất biết cách chiều chuộng đàn ông …. !

Gái bán hoa trong tiếng Nhật viết là 売春婦 (đọc là baishunpu) có nghĩa Hán Việt là “Mãi Xuân Phụ”

Saigon Xưa có câu :
” Ăn cơm Tàu…Ở nhà Tây….Lấy vợ Nhật ” là vậy !
Họ thuê hẳn một khu phố trên đường Rue Des Fleurs (Hải Triều) nối giữa Charner (Nguyễn Huệ) và De La Somme (Hàm Nghi) sau lưng Hotel Cosmopolitan (Cục Hải Quan bây giờ )….. Dân Saigon dùng danh từ ” Gái Bán Hoa ” (vì họ ở khu Đường Hoa ) để gọi những Kiều nữ xứ Phù Tang. Trên đường này còn có những cửa hàng bán hoa giấy, cũng có lẽ được du nhập từ Nhật. Sau 1975 những gia đinh này di tản ra nước ngoài. Nghề làm hoa giấy cũng mai một theo thời cuộc.

@David Hà

November 29, 2018
Loạt ảnh Đô Thị Hà Nội giai đoạn Pháp thuộc

Hà Nội giai đoạn Pháp thuộc qua những bức ảnh xưa cho thấy một đô thị hiện đại được hình thành từ cuối thế kỷ 19 ở bên dòng sông Hồng góp phần tạo dựng một giai đoạn tiếp nối mới trong quá trình phát triển một nền văn minh sông Hồng từ trước đến nay.

Hồ Hoàn Kiếm năm 1940

Toàn cảnh Hồ Gươm và khu phố phía Nam đã hình thành

Nhà Thờ Lớn Hà Nội

Bách hóa tổng hợp (có dòng chữ Grands Magasins Réunis trên cao , nay là Tràng Tiền Plaza)

Buôn bán ở chợ đồng xuân

Phố này bây giờ là Phạm Ngũ Lão, sau Nhà hát lớn, gần đường đê

y Cảnh sát – nay là trụ sở công an ở ngã tư Tràng Thi – Lê Thái Tổ – Bà Triệu

Nhà bán hoa ven hồ góc đường Hàng Khay đối diện Bách hóa Tổng Hợp Hà Nội nay đã bị phá

Dãy phố Hàng Khay sầm uất cửa các hàng

.Phố Hàng Khay toàn cảnh nhìn từ ngã tư Tràng Tiền.

Phố Tràng Tiền 1897

Bà Kiệu nằm ngay trước cổng đền Ngọc Sơn. Nay một phần của ngôi đền này trở thành tượng đài

Rạp chiếu phim đầu tiên của Hà Nội – Palace, tại phố Nguyễn Xí

Đài phun nước Con Cóc nằm cạnh khách sạn Metropole

Cầu Long Biên (1958).

Ga Hà Nội

Khu Đấu Xảo nay là Cung Văn Hóa Hữu Nghị Việt-Xô năm 1923

Nhà đấu xảo (trung tâm thương mại một thời), nay là Cung văn hóa Hữu nghị.

Nhà đấu xảo (trung tâm thương mại một thời), nay là Cung văn hóa Hữu nghị.

Trường Albert Sarraut

Vườn hoa Canh nông, nay là công viên Lê Nin trên đường Trần Phú.

Con phố Ven Sông Hồng nối từ cầu Long Biên đi về phia Nhà Hát Lớn Hà Nội thời đó được coi như tuyến phố thương mại mới

Từ những ngôi nhà cổ đã dần bị Âu hóa

Những mái nhà cổ rồi xuất hiện thay thế dần bởi những mái nhà ngói Tây

Mái nhà cổ phố Hàng Bạc (ảnh chụp năm 1956)_

Mặt tiền các ngôi nhà phố đã được trang trí nhiều nét kiến trúc Pháp thuộc thời đó

Phố Hàng Bạc

Phố Hàng Bạc vẫn còn uốn theo thế đường khi xưa với những mái ngói lô xô.

Phố Hàng Đường (rue du Sucre) những năm cuối 40 đầu 50, đã rõ nét kiến trúc mặt tiền giai đoạn Pháp thuộc.

Phố Hàng Buồm (ảnh chụp năm 1940)_

Phố Hàng Gai với những thay đổi liên tục về phông cách kiến trúc khi những người ở đây kinh doanh tốt nên có tiền để xây mới, sang sửa.

Phố Hàng Gai vẫn đọng lại những nét kiến trúc cổ truyền

Phố Hàng Quạt lúc này vẫn còn giữ được không gian kiến trúc cảnh quan xưa

Phố Mã Mây hay còn được gọi là Phố quân Cờ Đen cũng còn rất nhiều đoạn đặc trưng phố của người bản địa

(36phophuong.vn)

November 1, 2018
Những hình ảnh đẹp về Sài Gòn năm 1955

Raymond Cauchetier là một nhà nhiếp ảnh nổi tiếng người Pháp sinh vào ngày 10 tháng giêng 1920 tại thủ đô Paris. Khi ông 31 tuổi (1951), ông cùng quân đội Pháp đến dán đảo Đông Dương và trong thời gian ông ở Việt Nam, ông đã thực hiện rất nhiều bộ ảnh về đời sống hàng ngày của lực lượng không quân Pháp cũng như những bộ ảnh về danh lam thắng cảnh và con người Việt Nam sau khi chiến tranh Đông Dương chấm dứt.
Năm 1955, ông đã cho xuất bản cuốn sách ảnh thứ hai có tên “Saigon” và những hình ảnh sau được trích từ quyển sách này của ông.

NGƯỜI ĐẸP SÀI GÒN

MỘT ĐIỂM CHIẾU PHIM THOÁT Y Ở CHỢ LỚN (1955)

ĐẰNG TRƯỚC NHÀ HÁT LỚN SÀI GÒN (1955)

LÀM PHƯỚC Ở ĐỀN VÀ MỘ CỦA TẢ QUÂN LÊ VĂN DUYỆT HAY CÒN ĐƯỢC GỌI LÀ LĂNG ÔNG (BÀ CHIỂU) VÌ NẰM Ở KHU VỰC CHỢ BÀ CHIỂU (1955)

ĐỀN VÀ MỘ CỦA TẢ QUÂN LÊ VĂN DUYỆT HAY CÒN ĐƯỢC GỌI LÀ LĂNG ÔNG (BÀ CHIỂU) VÌ NẰM Ở KHU VỰC CHỢ BÀ CHIỂU (1955)

QUÁN HÀNG TRÀ Ở CHỢ LỚN (1955)

ĐI DẠO Ở VƯỜN BÁCH THẢO SÀI GÒN (1955) – NĂM 1956 VƯỜN BÁCH THẢO ĐƯỢC TU SỬA, TÁI THIẾT VÀ ĐỔI TÊN LÀ THẢO CẦM VIÊN SÀI GÒN

NGƯỜI ĐÀN BÀ BÁN THUỐT LÁ TRÊN VĨA HÈ (1955)

CẢNH NGƯỜI HÚT GIÓ Ở SÀI GÒN (1955)
Nguồn: https://www.cochinchine-saigon.com/

May 1, 2018
Vài nét sinh hoạt của người Sài Gòn xưa

Trong tác phẩm La geste française en Indochine (Thành tích của người Pháp tại Đông Dương), Georges Taboulet xác nhận rằng vào năm 1859, trước khi lọt vào tay quân Pháp, Sài Gòn chưa phải là một thành phố đúng nghĩa, mà chỉ là một khu vực quần tụ của 40 làng mạc nằm kề nhau và không có một tổ chức chung. Thực ra, trong tổ chức của chính quyền Đàng Trong, từ năm 1698, Sài Gòn đã ở trong một cơ cấu hành chính ổn định (thuộc huyện Tân Bình, dinh Phiên Trấn). Dù sao cách nhận định của Taboulet cũng cho ta ý niệm rằng sinh hoạt của người Sài Gòn trước thập niên 1860 còn rời rạc, thiếu tính chất quy mô, gắn bó của một cộng đồng có tổ chức chặt chẽ.

Tháng 8 năm 1861, Đề đốc Bonard thay thế Phó Đô đốc Charner trong cương vị tư lệnh quân viễn chinh Pháp. Viên tướng hải quân này bắt tay vào việc chỉnh trang Sài Gòn theo một kế hoạch tương đối quy mô do một trung tá công binh thực hiện. Nhiều con đường lớn bắt đầu xuất hiện và từ sau năm 1863, nhiều kiến trúc kiên cố mọc lên như dinh Đổng lý Nội vụ – còn gọi là dinh Thượng thơ (1864), dinh Thống đốc (1868), Nhà thờ lớn (1877)… Đến năm 1865, Sài Gòn đã có 15,350km đường lộ, hai bên đường đều có trồng cây, thường là me, bàng hay tếch. Ban đêm, chính quyền thực dân cho thắp sáng các con đường bằng đèn dầu dừa.

Theo nhận định của một số tác giả Pháp, nhờ mạng lưới sông ngòi chằng chịt, khả dụng quanh năm, Sài Gòn có một hệ thống thủy văn hoàn hảo nhất, giúp cho việc canh tác lúa và các hoa màu khác đạt hiệu quả cao, đồng thời cũng là phương tiện giao thông quan trọng từ các nơi khác đổ về. Đó cũng là lý do khiến một số khá lớn người dân Sài Gòn xưa sống chủ yếu ven sông rạch để tiện việc đi lại, mua bán. Trong những thập niên 1860-1870, phương tiện di chuyển chủ yếu của người Sài Gòn là ghe thuyền, đậu chật ních các bến sông. Phương tiện đường thủy này dùng chuyên chở hàng hóa từ các vùng xa đến Sài Gòn mua bán, một số dùng đưa rước khách sang sông hay di chuyển trên những quãng sông ngắn. Trên bộ, phần lớn cư dân đi bộ, những nhà giàu có sử dụng xe kiếng (malabare). Loại xe này không rõ bắt đầu xuất hiện từ năm nào nhưng đã thấy đề cập đến trong hồi ký Un an de séjour en Cochinchine (Một năm lưu trú ở Nam kỳ) của một dược sĩ Pháp tên là M. Delteil, xuất bản tại Paris năm 1887. Xe có bốn bánh, do một ngựa kéo, thùng xe bằng gỗ có cửa kính để khách ngồi trong xe có thể nhìn thấy quang cảnh trên đường đi; điều khiển xe thường là người Mã Lai, gọi là xà ích (sais, gốc tiếng Mã Lai). Đến cuối thập niên 1880, Sài Gòn, Chợ Lớn bắt đầu có xe kéo, làm phát sinh thêm một thành phần mới trong xã hội thuộc địa là phu xe kéo. Người ta còn đọc thấy trong biên bản họp của Hội đồng thành phố vào ngày 20.1.1888 một tờ trình cho viên đốc lý Sài Gòn, đề nghị cho lưu hành xe kéo tại Sài Gòn vì ở Chợ Lớn, chính quyền đã cho loại xe này hoạt động rồi.

Thời trang của phụ nữ Sài Gòn xưa

Điểm đáng lưu ý là sau khi Pháp đánh chiếm toàn bộ Nam kỳ và chính thức thuộc địa hóa vùng này bằng hòa ước Giáp Tuất 1874 ký với triều đình Huế, số người châu Âu, nhất là người Pháp, đến Sài Gòn ngày càng đông. Vào thập niên 1880, khách sạn nổi tiếng của Pháp ở Sài Gòn là Favre do một người Pháp tên là Favre khai thác. Khách sạn nằm trên đại lộ chính Catinat giới hạn bởi hai con đường Bonard và d’Espagne (Lê Lợi và Lê Thánh Tôn ngày nay), một trong những nơi náo nhiệt nhất Sài Gòn lúc bấy giờ.

Sự hiện diện của một số người Âu sống trong khách sạn hoặc thuê nhà riêng làm phát sinh một số nghề mới trong cư dân bản xứ. Trước tiên là nghề giúp việc nhà và nghề làm bếp cho Tây. Giúp việc nhà thường là người Việt, tuổi khoảng 18-20, được chủ Tây gọi là “boy” (cậu con trai), nghe quen thành ra “bồi”. Công việc của người này là hầu bàn, lo nước tắm, dọn phòng và cả kéo quạt nữa, với mức lương từ 6 đến 8 đồng mỗi tháng, chỉ bằng 1/4 đến 1/5 tiền ăn hàng tháng tại khách sạn của một người Âu. Đầu bếp nấu ăn cho Tây thường là người gốc Hoa, lương từ 8 đến 10 đồng/tháng. Họ làm quen rất nhanh với cách nấu ăn của Tây và biết chiều theo sở thích của chủ. Thông thường người đầu bếp đến nhà của chủ làm những công việc theo thỏa thuận, đến chiều họ trở về nhà, sau khi nhận từ tay chủ khoản tiền đi chợ sáng hôm sau, vào khoảng 0,60 đồng đến 1 đồng cho hai người ăn. Nếu gia đình người Âu có con nhỏ cần người giúp việc là phụ nữ, họ liên lạc với trường Sainte-Enfance để các “sơ” (soeur) ở đây cung ứng người của trường. Những gia đình đông đúc, cần di chuyển thường xuyên sẽ sắm một xe kính và thuê một xà ích lương từ 12 đến 20 đồng/tháng, không ăn cơm chủ. Khách ở khách sạn thường được chào mời bởi một đội ngũ những người bản xứ làm nghề giặt là, cắt may, đóng giày,… Công giặt ủi (là) một bộ quần áo khoảng 2,5 đồng và nghề giặt ủi phát triển mạnh trên đường Catinat. Trong nghề may quần áo và đóng giày, người Tàu có nhiều ưu thế hơn người Việt. Một bộ complet thêm áo gilet, cả công may lẫn vải khoảng 8 đồng, được đánh giá là khá rẻ.

Sinh hoạt của những người Âu vào cuối thế kỷ XIX khá đơn điệu. Họ dậy lúc 6 giờ sáng, làm vệ sinh và đi làm cho đến 10 giờ. Bữa ăn trưa diễn ra lúc 10 giờ 30 phút, dưới những chiếc quạt kéo, vì lúc đó trời đã bắt đầu nóng nực. Giữa trưa, họ lên phòng và kéo dài giấc ngủ trưa đến 2-3 giờ chiều. Lúc này, Sài Gòn rất yên lặng, cửa hàng đóng cửa im ỉm, cửa nhà cũng không mở. Từ 2-3 giờ chiều, thành phố thức giấc, mỗi người quay lại công việc đang chờ cho đến 5 giờ chiều mới trở về nhà. Đó là lúc mà thành phố tỏ ra náo nhiệt nhất.

Sài Gòn thập niên 1880 có vẻ thích hợp với câu nói mà người ta thường gán cho Paris. Đấy là “thiên đường của phụ nữ và địa ngục của loài ngựa”. Thực vậy, chỉ riêng Sài Gòn lúc đó đã có đến 400 chiếc xe ngựa cho thuê! Bữa cơm tối của người châu Âu tại Sài Gòn bắt đầu lúc 19 giờ 30 phút, khi màn đêm đã buông xuống hoàn toàn. Sau đó, phần lớn thanh niên và những người độc thân đến các câu lạc bộ hay vào các quán cà phê, ngồi uống bia ướp lạnh và có khi vui chơi đến sáng. Từ khi tình trạng vệ sinh ở Sài Gòn được cải thiện, nhiều phụ nữ người Âu kéo sang Việt Nam sống cùng với gia đình; sinh hoạt ở các câu lạc bộ hay quán cà phê lắm lúc được chuyển về những gia đình hiếu khách. Ở đó, họ nghe nhạc, nói chuyện, đánh bài và thường thì buổi gặp gỡ kết thúc bằng một cuộc khiêu vũ kéo dài đến nửa đêm. Ngoài những buổi họp mặt thân mật như thế, hàng năm có một hoặc hai buổi khiêu vũ đông người, dành cho giới trẻ trong thành phố và một buổi khiêu vũ chính thức tổ chức tại dinh Thống đốc Nam kỳ.

Tại sao gọi Sài Gòn là Hòn Ngọc Viễn Đông?

Cuộc sống của người Âu là cả một thiên đường so với những người dân đang sống chen chúc trên các sông rạch hoặc dãi dầu trên ghe thương hồ rày đây mai đó. Số người kiếm được bơ sữa của Tây bằng nghề bồi bếp không bao nhiêu so với người dân Sài Gòn “đầu đội trời, chân đạp đất” kiếm sống hằng ngày. Đầu thế kỷ XX, có một phụ nữ Anh lấy chồng là bác sĩ thuộc địa người Pháp, chỉ sau đám cưới vài tuần lễ đã phải theo chồng sang công tác ở Viện Pasteur Nha Trang. Trong những ngày sống ở Sài Gòn chờ ra Nha Trang, bà Gabrielle M. Vassal đã có dịp quan sát sinh hoạt tại thành phố này và miêu tả trong tập hồi ký Mes trois ans d’Annam (Ba năm sống ở Việt Nam của tôi). Khi mới đến thành phố, Vassal đã di chuyển bằng xuồng tam bản và một trong những bối rối đầu tiên của bà là không làm sao phân biệt được giới tính của những người chèo xuồng. Họ ăn mặc gần như nhau, chỉ có những khác biệt nhỏ mà phải sau một thời gian, Vassal mới phân biệt được. Thời đó, người Sài Gòn, nam cũng như nữ, đều mặc quần dài và áo rộng, tóc cũng đều cuộn lại thành búi tó. Quan sát kỹ mới thấy ở phụ nữ, búi tó nằm ở vị trí cao hơn, phía trên đầu, chiếc áo rộng cũng dài hơn. Về vóc dáng người Sài Gòn đầu thế kỷ XX, đàn ông ít khi vượt quá 1,60m chiều cao, phụ nữ còn thấp bé hơn nữa. Mặc dù vậy, họ là những người chèo xuồng rất thiện nghệ. Các phu kéo xe cũng thế, họ có thể kéo dễ dàng một người Âu nặng gấp đôi trọng lượng cơ thể họ.
Với sự hiện diện của nhiều người Âu, cảnh chợ búa ở Sài Gòn cuối thế kỷ XIX diễn ra khá náo nhiệt. Phía ngoài chợ là cửa hàng của người Ấn Độ mà có người gọi là Matabar. Họ bán đủ loại hàng hóa, nhất là vải vóc. Cách buôn bán của họ không giống người Tàu. Khách hàng của họ nhiều nhất là phụ nữ. Buổi sáng, chợ là một tập hợp của rất nhiều người, đủ mọi sắc tộc, các đầu bếp người Tàu và An Nam, người đổi tiền Ấn Độ…

Để làm sạch đường phố trong mùa khô, chính quyền thành phố Sài Gòn cho xe đi tưới nước trên đường mỗi ngày hai, ba, thậm chí bốn lần. Đến thập niên 1880, đường phố Sài Gòn đã có 5 đại lộ, 39 đường và 3 bến tàu, dài tổng cộng 36,635km; so với năm 1865, đã tăng thêm hơn 20km. Trước năm 1878, nước uống của cư dân thường lấy từ các giếng đào cạn hay sông, rạch nên không đảm bảo vệ sinh. Sau này, chính quyền thực dân Pháp cho lấy nước từ một con suối, đưa vào bể lọc và cung cấp cho dân thành phố mỗi ngày 16.000m3 nước. Năm 1878, một tháp nước khổng lồ được xây dựng ở đầu đường Catinat, tại vị trí nay là Hồ Con Rùa. Tháp nước này tồn tại được 48 năm, đến năm 1921 thì bị phá hủy.

Ở Sài Gòn đầu thế kỷ XX, mỗi chiều người ta thấy từng tốp công nhân bản xứ trên đường đi làm về. Nổi bật trong số họ là các “thầy thông ngôn”, không búi tó như hầu hết dân bản xứ. Họ đã húi tóc ngắn (như phong trào cúp tóc năm 1907), mặc quần dài trắng, mang giày tất ngắn, đầu đội khăn nhiều nếp. Các nông dân mặc quần dài trắng, áo rộng màu xanh sẫm, đôi khi vá chằng vá đụp. Họ đi hàng một bên đường, người này bước sau người kia, chân không mang giày dép gì cả. Một vài người cầm trên tay một đôi giày păng-túp (pantoufle) kiểu Tàu mà họ cố để dành cho những dịp trọng đại, tay kia cầm một chiếc dù che trên đầu. Đối với người nông dân ở Sài Gòn thời đó, có một chiếc dù, loại dành cho các quan lại khi xưa là một điều hãnh diện lớn. Còn công nhân làm ở các hãng xưởng thì thay cho chiếc khăn quấn quanh đầu như các thầy thông ngôn là một chiếc khăn mùi soa (mouchoir) hoặc một mảnh vải nhỏ quấn vụng về trên búi tó.

Sài Gòn xưa và mốt thời trang vượt thời gian

Phụ nữ Sài Gòn xưa cũng như đàn ông, không bao giờ đi sóng đôi trên đường. Từ chợ về, họ gánh hai chiếc giỏ cân bằng nhau nên bước chân vẫn nhẹ nhàng. Để đổi chiếc đòn gánh qua vai khác, họ chậm bước chân lại, cúi đầu xuống và đưa chiếc đòn qua cổ, ít khi chịu đặt quang gánh xuống đất. Những phụ nữ bản xứ có mức sống cao thì ngồi xe kéo, đầu đội một chiếc khăn bằng lụa màu nhạt hoặc dùng một cái trâm bằng vàng cài lên chiếc búi tó đen nhánh. Khi mặt trời đã ngã về Tây, các gia đình người Việt ở Sài Gòn tụ họp trước ngôi nhà nhỏ, bên cạnh mâm cơm. Nếu bữa cơm đạm bạc chưa được người nội trợ lo xong thì người cha hay người đàn ông trong gia đình lo việc bồng ẵm đám trẻ nhỏ. Lúc trời đã tối mịt, người ta đốt đèn dầu trên các bàn thờ và thắp hương. Tất cả vào nhà đóng cửa lại. Sự im lặng của khu xóm thỉnh thoảng bị phá vỡ bởi tiếng khóc của một đứa trẻ và lời ru nhè nhẹ của người mẹ.

SG, 29.11.2017

Nguồn: Trích từ sách ĐẤT SÀI GÒN VÀ SINH HOẠT CỦA NGƯỜI SÀI GÒN XƯA

April 1, 2018
Ý nghĩa các hình tượng trên Cửu Đỉnh nhà Nguyễn

Các hình khắc trên Cửu Đỉnh nhà Nguyễn được coi là một cuộc triển lãm những tác phẩm mỹ thuật tuyệt vời, mang tính biểu tượng cho sự giàu đẹp của nước Việt.

Cửu Đỉnh được vua Minh Mạng ra lệnh đúc vào mùa đông năm 1835 và khánh thành vào ngày 1/3/1837, gồm 9 chiếc đỉnh bằng đồng, lấy ý tưởng từ Cửu đỉnh của nhà Hạ ở Trung Hoa.

Đỉnh hay vạc vốn là đồ để nấu ăn thời xưa, được đúc bằng kim loại, thường có hai quai và ba chân, nhưng được các bậc vua chúa tôn lên là tượng pháp để tượng trưng cho quyền lực thống trị của nhà nước quân chủ. Trước khi có Cửu Đỉnh, các vua chúa nhà Nguyễn từng cho đúc nhiều đỉnh đồng để xác định quyền uy của triều đại.

Cửu Đỉnh được đặt ở trước Hiển Lâm Các theo một hàng ngang, đối diện với Thế Miếu, ứng với án thờ của các vua nhà Nguyễn trong Thế Miếu. Mỗi đỉnh có một tên riêng ứng với một thụy hiệu của mỗi vị hoàng đế triều Nguyễn, lần lượt là Cao đỉnh, Nhân đỉnh, Chương đỉnh, Anh đỉnh, Nghị đỉnh, Thuần đỉnh, Tuyên đỉnh, Dụ đỉnh, Huyền đỉnh.

Nhìn chung, cả chín chiếc đỉnh đều có dáng chung giống nhau: bầu tròn, cổ thắt, miệng loe, trên miệng có hai quai, dưới bầu có ba chân. Ở phần cổ đỉnh, bên phải ghi năm đúc đều là “Minh Mạng thập lục niên Ất Mùi” tức là năm 1835. Nhưng mỗi đỉnh cũng có nét riêng, thể hiện ở kiểu dáng quai, vành miệng, vai, chân và đáy.

Đặc biệt, mỗi đỉnh được chạm khắc 17 bức họa tiết và 1 bức họa thư, gồm các chủ đề về vũ trụ, núi sông, chim thú, sản vật, vũ khí… Các bức chạm này tập hợp thành bức tranh toàn cảnh của đất nước Việt Nam thống nhất thời nhà Nguyễn.

1. Cao đỉnh

Trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, Cao đỉnh nặng 2.603kg, được đặt ở vị trí trung tâm, ứng với khám thờ vua Gia Long trong Thế Miếu ở hoàng thành Huế. So với 8 đỉnh còn lại, Cao đỉnh được đặt nhích về phía trước 3 mét với hàm ý tôn vinh vị vua sáng lập triều đại.

Chính giữa của Cao đỉnh là chữ “Cao đỉnh”, chính là thụy hiệu của vua Gia Long.

Hàng trên, phía trái của chữ Cao đỉnh là hình tượng “Long”, nghĩa là con rồng, biểu tượng cho quyền lực của hoàng đế.

Kế đến là hình tượng “Ba la mật”, nghĩa là cây mít, loài cây ăn quả quen thuộc ở các làng quê Việt Nam.

Hình tượng “Canh” là cây lúa tẻ, nông sản gắn liền với nền sản xuất của người Việt từ xa xưa.

Hình tượng “Thông” nghĩa là cây hành, loại rau gia vị quen thuộc của người Việt.

“Tử vi hoa” là hoa tường vi, một loài hoa mọc thành chùm màu tím rất đẹp.

“Trĩ” là chim trĩ, loài chim rừng có họ với gà, sở hữu bộ lông màu sắc rực rỡ.

Hàng giữa, bên trái chữ “Cao đỉnh” là “Đông Hải”, nghĩa là Biển Đông, vùng biển gắn với chủ quyền thiêng liêng của Việt Nam.

“Vĩnh Tế hà” là kênh Vĩnh Tế, con kênh đào vĩ đại ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long được vua Gia Long cho khởi công vào năm 1819.

“Nhật” nghĩa là mặt trời.

“Ngưu Chữ giang” là kênh Bến Nghé, một huyết mạch giao thông đường thủy ở Sài Gòn – Gia Định.

“Thiên Tôn Sơn” là núi Thiên Tôn ở thôn Gia Miêu, Thanh Hóa, nơi phát tích của vương triều Nguyễn.

Hàng dưới, bên trái chữ “Cao đỉnh” là “Thiết mộc”, tức cây gỗ lim, loại cây cho gỗ rất cứng và bền, thường được dùng làm cột đình, chùa, cung điện.

“Hổ” là con hổ, loài vật biểu tượng cho sức mạnh, phân bố trong hầu khắp các khu rừng rậm ở Việt Nam xưa.

“Đa tác thuyền” là tên nhà Nguyễn gọi thuyền buồm, loại thuyền đi biển đường dài có xuất xứ phương Tây.

“Đại bác” là sùng đại bác, hỏa khí chủ lực trong quân đội nhà Nguyễn.

“Trầm hương”: Cây trầm hương, một loài cây cho gỗ có mùi thơm rất quý hiếm.

“Miết” là con ba ba, một thủy sản có giá trị được khai thác tại nhiều sông hồ của Việt Nam.

2. Nhân đỉnh

Trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, Nhân đỉnh nặng 2.515kg, được đặt bên trái Cao đỉnh, ứng với khám thờ vua Minh Mạng trong Thế Miếu.

Chính giữa của Nhân đỉnh là chữ “Nhân đỉnh”, thụy hiệu của vua Minh Mạng.

Hàng trên, phía trái của chữ Nhân đỉnh là hình tượng “Ngô đồng”, nghĩa là cây ngô đồng, loài cây thân gỗ được trồng khá nhiều ở kinh thành Huế.

Hình tượng “Kỳ nam” là gỗ kỳ nam, loại trầm hương phẩm chất cao nhất, hết sức quý hiếm.

“Nọa” là cây lúa nếp, giống lúa dẻo và thơm song hành cùng lúa tẻ trên các ruộng lúa Việt Nam.

“Nam trân” là cây bòn bon, loài cây cho quả từng trở thành nguồn thực phẩm cứu sống chúa Nguyễn Ánh khi phải ẩn náu trong rừng để tránh sự truy lùng của quân Tây Sơn.

“Liên hoa” là hoa sen, loài hoa tượng trưng cho sự cao quý bất chấp nghịch cảnh, đồng thời cũng là một loài hoa của đạo Phật.

“Khổng tước” là chim công, loài chim có bộ lông rực rỡ được mệnh danh là nữ hoàng của các loài chim.

Hàng giữa, bên trái chữ “Nhân đỉnh” là “Nam Hải”, nghĩa là vùng biển phía Nam nước Việt.

“Phổ Lợi hà” là sông Phổ Lợi, con sông do vua Minh Mạng cho đào năm 1835, nối sông Hương với cửa biển Thuận An, có vai trò giao thông và thủy lợi quan trọng với kinh thành Huế xưa.

“Nguyệt” là mặt trăng.

“Hương giang” là sông Hương, dòng sông biểu tượng chảy qua kinh thành Huế.

“Ngự Bình sơn” là núi Ngự Bình, có hình dáng như bức bình phong, cùng với sông Hương tạo thành cảnh quan đặc trưng của Huế: Sông Hương núi Ngự.

Hàng dưới, bên trái chữ “Nhân đỉnh” là “Nhân ngư”, một cách gọi cá voi, loài cá thiêng phù trợ người đi biển theo quan niệm của người dân miền biển Việt Nam.

“Cửu” là cây hẹ, một loài cây gia vị gần gũi với hành.

“Lâu thuyền” là thuyền lầu, loại thuyền nhiều tầng thường được dùng cho nhà vua, người hoàng tộc và các quan đại thần, binh sĩ hộ giá đi lại trên sông Hương.

“Luân xa pháo” là súng đại bác đặt trên xe, phiên bản cơ động, thường có kích thước nhỏ của súng đại bác.

“Báo” là con báo, loài vật họ mèo chỉ đứng dưới con hổ về độ “hổ báo” trong rừng rậm Việt Nam.

“Đại mạo” là con đồi mồi, loài rùa biển có mai đẹp, thịt ngon, là sản vật quý thường được dùng tiến vua.

3. Chương đỉnh

Chương đỉnh là chiếc đỉnh thứ ba trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, nặng 2.099kg, được đặt bên phải Cao đỉnh, ứng với khám thờ vua Thiệu Trị trong Thế Miếu.

Chính giữa của Chương đỉnh là chữ “Chương đỉnh”, thụy hiệu của vua Thiệu Trị.

Hàng trên, phía trái của chữ Chương đỉnh là hình tượng “Mạt lị”, nghĩa là hoa nhài, loài hoa thơm được trồng phổ biến trong các khu vườn của người Việt.

Hình tượng “Am la” là cây xoài, một loài cây ăn trái quen thuộc của Việt Nam.

“Đậu khấu” là cây đậu khấu, loại cây có quả được sử dụng làm vị thuốc quý trong Đông dược.

“Lục đậu” là cây đậu xanh, loại ngũ cốc có vai trò quan trọng trong nền ẩm thực Việt.

“Giới” là cây kiệu, loại rau gia vị có họ với hành, hẹ.

“Kê” là con gà, loài gia cầm gắn liền với mọi xóm làng của người Việt.

Hàng giữa, bên trái chữ “Chương đỉnh” là hình tượng “Thượng sơn”, nghĩa là núi Thượng, tức núi Kim Phụng, một danh thắng nằm ở Hương Trà, Huế.

“Lợi Nông hà” là sông Lợi Nông, tức sông An Cựu, chi lưu của sông Hương ở phía Nam kinh thành Huế.

“Mộc tinh, Hỏa tinh, Thổ tinh, Kim tinh, Thủy tinh” là sao Mộc, sao Hỏa, sao Thổ, sao Kim, sao Thủy, các tinh tú có vai trò quan trọng trong thiên văn cổ phương Đông.

“Linh Giang” là sông Gianh, dòng sông ở Quảng Bình từng là ranh giới giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài thời Trịnh – Nguyễn phân tranh.

“Tây Hải” là vùng biển phía Tây nước Việt.

Hàng dưới, bên trái chữ “Chương đỉnh” là hình tượng “Thuận mộc”, nghĩa là cây gỗ huỳnh, hay gỗ sưa.

“Ngạc ngư” là con cá sấu, loài bò sát khổng lồ sinh sống tại nhiều vùng ngập nước ở Nam Bộ thời xưa.

“Mông đồng thuyền” là mẫu thuyền chiến cơ động có đáy nông, nhiều tay chèo, trang bị nỏ mạnh, có mái gỗ để che tên đạn của nhà Nguyễn.

“Điểu thương” là loại súng hỏa mai được sử dụng phổ biến trong quân đội nhà Nguyễn.

“Tê” là con tê giác, loài động vật quý hiếm ngày nay đã tuyệt chủng ở Việt Nam.

“Linh quy” là rùa thiêng, một linh vật trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

4. Anh đỉnh

Chiếc đỉnh thứ tư trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn là Anh đỉnh, nặng 2.576kg, được đặt bên trái Nhân đỉnh, ứng với khám thờ vua Tự Đức trong Thế Miếu.

Chính giữa của Anh đỉnh là chữ “Anh đỉnh”, thụy hiệu của vua Tự Đức.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Anh đỉnh” là hình tượng “Thiền”, nghĩa là con ve, loài côn trùng gắn liền với mùa hạ ở Việt Nam.

“Tô hợp” là cây tô hợp, loài cây thuốc quý trong Đông y.

“Uất kim” là cây nghệ, loài cây cho củ vừa dùng làm gia vị, vừa là dược liệu.

“Tân lang” là cây cau, loài cây thường được trồng làm cảnh và thu hoạch quả ở vùng quê Việt.

“Khôi hạc” là chim hạc, một loài chim được coi là có tính cách của người quân tử theo quan niệm truyền thống.

“Mai khôi hoa” là cây hoa hồng, loài cây cho hoa thơm và đẹp, được trồng phổ biển trong các khu vườn xưa.

Hàng giữa: Bên trái chữ “Anh đỉnh” là hình tượng “Ngân hán”, nghĩa là dải ngân hà.

“Mã giang” là sông Mã, một con sông lớn ở miền Bắc.

“Bắc Đẩu” là sao Bắc Đẩu, chòm sao gồm 7 ngôi sao nằm ở phương Bắc, được người xưa dùng làm dấu mốc xác định phương hướng vào ban đêm.

“Lô hà” là sông Lô, phụ lưu tả ngạn của sông Hồng ở khu vực miền núi phía Bắc.

“Hồng sơn” là núi Hồng Lĩnh, dãy núi nổi tiếng được coi là hồn thiêng của xứ Nghệ.

Hàng dưới, bên trái chữ “Anh đỉnh” là hình tượng “Mã”, nghĩa là con ngựa, loài gia súc được sử dụng làm phương tiện vận chuyển thời xưa.

“Tang” là cây dâu tằm, loài cây gắn liền với nghề dệt của người Việt.

“Kỳ” là lá cờ.

“Hồ điệp tử” là đạn bươm bướm, loại đạn đại pháo khi nổ bung ra tứ phía trông như tổ kén của con bướm.

“Nhiêm xà” là con trăn, loài bò sát dạng rắn khổng lồ sinh sống trong nhiều vùng rừng rậm của Việt Nam.

“Tử mộc” là cây gỗ kiến, loài cây được sử dụng để sản xuất sơn cánh kiến, một nguyên liệu quý dùng để quét lên gỗ nhằm tạo độ bóng và tăng độ bền.

5. Nghị đỉnh

Chiếc đỉnh thứ năm trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn là Nghị đỉnh, nặng 2.542kg, được đặt bên phải Chương đỉnh, ứng với khám thờ vua Kiến Phúc trong Thế Miếu.

Chính giữa của Nghị đỉnh là chữ “Nghị đỉnh”, thụy hiệu của vua Kiến Phúc.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Nghị đỉnh” là hình tượng “Mai”, nghĩa là cây hoa mai, loài cây nằm trong bộ Tứ quý Tùng, Cúc, Trúc, Mai theo quan niệm truyền thống của người Việt.

Tiếp theo là hình tượng “Đàn mộc”, nghĩa là cây hoàng đàn, loài cây cho gỗ có mùi thơm đặc biệt quý hiếm, thường được dùng làm tượng thần, phật hoặc các đồ dùng sang trọng.

“Quế” là cây quế, loài cây được trồng để khai thác vỏ và gỗ với nhiều công dụng như làm gia vị, dược liệu, đồ mỹ nghệ…

“Biển đậu” là cây đậu ván, loài cây ngũ cốc họ đậu được trồng phổ biến ở Việt Nam.

“Hải đường hoa” là hoa hải đường, loài hoa tượng trưng cho phú quý, thường được trưng trong nhà vào dịp Tết theo văn hóa truyền thống của người Việt.

“Hồ da tử” là con đuông dừa, loài côn trùng đặc sản của Nam Bộ.

Hàng giữa, bên trái chữ “Nghị đỉnh” là hình tượng “Quảng Bình quan”, nghĩa là cửa ải Quảng Bình, một cửa ải án ngữ đường thiên lý Bắc Nam thuộc hệ thống lũy Thầy, có từ thời Trịnh Nguyễn phân tranh.

“Cửu An hà” là sông Cửu An, một con sông có vai trò quan trọng với nông nghiệp ở khu vực Hài Dương, Hưng Yên.

“Nam Đẩu” là sao Nam Đẩu, một mảng sao gồm sáu ngôi nằm ở hướng Nam, ngược hướng với chòm sao Bắc Đẩu.

“Bạch Đằng giang” là sông Bạch Đằng, dòng sông gắn với những chiến thắng huyền thoại của người Việt trước quân xâm lược phương Bắc.

“Thuận An hải khẩu” là cửa biển Thuận An, cửa biển có vai trò chiến lược đặc biệt quan trọng với kinh thành Huế.

Hàng dưới, bên trái chữ “Nghị đỉnh” là hình tượng “Lục hoa ngư”, nghĩa là cá lóc, loài cá nước ngọt kích cỡ trung bình, cho thịt ngon, được đánh bắt tại nhiều vùng miền của Việt Nam.

“Giới” là cây rau cải, loài rau được trồng phổ biến, dùng để chế biến nhiều món ăn khác nhau hoặc muối dưa.

“Trường thương” là giáo dài, một loại vũ khí cơ bản của quân đội nhà Nguyễn.

“Hải đạo” là loại thuyền chèo rất linh hoạt phục vụ hoạt động chiến đấu trên biển.

“Uyên ương” là chim uyên ương, loài chim nước nổi tiếng với bộ lông đẹp và sự thủy chung.

“Tượng” là con voi, loài vật khổng lồ có vai trò quan trọng trong biên chế quân đội nhà Nguyễn.

6. Thuần đỉnh

Trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, Thuần đỉnh nặng 1.952kg, được đặt bên trái Anh đỉnh, ứng với khám thờ vua Đồng Khánh trong Thế Miếu.

Chính giữa của Thuần đỉnh là chữ “Thuần đỉnh”, thụy hiệu của vua Đồng Khánh.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Thuần đỉnh” là hình tượng “Đào”, nghĩa là cây đào, loài cây vừa cho hoa đẹp vào mùa xuân, vừa cho quả ngon.

Kế đến là “Súc sa mật”, nghĩa là cây sa nhân, loài cây có hạt dùng làm gia vị, là, hạt và quả dùng làm dược liệu trong y học cổ truyền.

“Hương nhu” là cây hương nhu, cũng là một dược liệu quen thuộc của người Việt xưa.

“Hoàng đậu” là cây đậu nành, một loài cây ngũ cốc họ đậu khác xuất hiện trên Cửu đỉnh bên cạnh đậu xanh (Chương đỉnh) và đậu ván (Nghị đỉnh).

“Quỳ hoa” là cây hoa hướng dương, được trồng để lấy hoa làm cảnh và lấy hạt làm thực phẩm, dược liệu.

“Hoàng anh” là chim vàng anh, một loài chim đẹp có bộ lông màu vàng rực rỡ.

Hàng giữa. bên trái chữ “Thuần đỉnh” là hình tượng “Tản Viên sơn”, là núi Tản Viên hay núi Ba Vì, ngọn núi thiêng gắn với truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh của người Việt.

“Vĩnh Định hà” là sông Vĩnh Định, con sông đào vua Minh Mạng cho khởi công ở Quảng Trị năm 1824.

“Phong” là gió.

“Thạch Hãn giang” là sông Thạch Hãn, con sông có vai trò quan trọng về giao thông và thủy lợi ở Quảng Trị.

“Cần Giờ hải khẩu” là cửa biển Cần Giờ, cửa ngõ đường biển trọng yếu của thành Gia Định (Sài Gòn).

Hàng dưới, về phía trái chữ Thuần đỉnh là hình tượng “Đăng sơn ngư”, nghĩa là cá rô ta, loài cá sống nhiều ở ruộng đồng, có biệt tài vượt cạn, là món ăn dân dã quen thuộc của người Việt.

“Bạng” là con ngao, một hải sản được khai thác ở hầu khắp các vùng ven biển của Việt Nam.

“Bài đao” là giá gác đao, vật dụng thể hiện tinh thần võ học của người Việt xưa.

“Đỉnh” là loại thuyền thon nhỏ, nhiều tay chèo, vừa dùng để đua trong các lễ cầu mưa, các ngày lễ hội, vừa dùng trong chiến đấu được trang bị cho quân đội nhà Nguyễn.

“Nam mộc” là cây gỗ chò, loại gỗ có độ bền cao được người Việt ưa chuộng trong xây dựng, làm đồ nội thất.

“Ly ngưu” là con bò tót, loài bò hoang dã có hình thể lớn và sức khỏe địch được cả hổ báo.

7. Tuyên đỉnh

Trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, Tuyên đỉnh nặng 2.068kg, được đặt bên phải Nghị đỉnh, ứng với khám thờ vua Khải Định trong Thế Miếu.

Chính giữa của Tuyên đỉnh là chữ “Tuyên đỉnh”, thụy hiệu của vua Khải Định.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Tuyên đỉnh” là hình tượng “Tần cát liễu”, nghĩa là chim yểng, loài chim cảnh nổi tiếng với khả năng nhại tiếng người.

“Yến oa” là tổ yến, một sản vật tiến vua quý giá thường được khai thác ở các vách đá cheo leo bên bờ biển.

“Long nhãn” là cây/quả long nhãn, cũng là một sản vật tiến vua thời xưa.

“Trân châu hoa” là hoa sói trắng, loài hoa nhỏ mọc thành chùm như chuỗi hạt trân châu, mùi thơm dịu, thường được dùng để ướp trà.

“Địa đậu” là cây lạc hay đậu phộng, một loại ngũ cốc quen thuộc ở Việt Nam.

“Bá” là cây trắc bá diệp, loài cây vừa được trồng làm cảnh, vừa là loại dược liệu đa dụng trong Đông y.

Hàng giữa, bên trái chữ “Tuyên đỉnh” là hình tượng “Duệ sơn”, tức núi Duệ hay núi Lễ, là một danh thắng của đất Hương Trà ở xứ Huế.

“Nhĩ hà” là sông Nhĩ, tức sông Hồng, hệ thống sông lớn nhất của miền Bắc.

“Vân” nghĩa là mây.

“Đại Lãnh” là mũi Đại Lãnh, một mỏm núi đâm ra biển, danh thắng của đất Phú Yên.

“Lam giang” là sông Lam, dòng sông cùng với núi Hồng Lĩnh được coi là biểu tượng của xứ Nghệ.

Hàng dưới, bên trái chữ “Tuyên đỉnh” là hình tượng “Hậu ngư”, tức là con sam, một hải sản quý được khai thác ở một số vùng biển của Việt Nam.

“Khương” là cây gừng, loài cây được trồng lấy củ làm gia vị hoặc dược liệu.

“Nỗ” là cái nỏ, một loại vũ khí tầm xa được quân đội nhà Nguyễn sử dụng.

“Lê thuyền” là một loại thuyền có 12 tay chèo, được đóng khá nhiều dưới thời vua Gia Long, Minh Mạng.

“Thỉ” là con lợn, một gia súc được nuôi lấy thịt rất quen thuộc ở vùng nông thôn Việt Nam.

“Ngoan” là con vích, loài rùa biển cỡ nhò thường được khai thác để lấy thịt làm thực phẩm và lấy mai làm đổ mỹ nghệ.

8. Dụ đỉnh

Chiếc đỉnh thứ tám trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn là Dụ đỉnh, nặng 2.020kg, được đặt bên trái Thuần Đỉnh, đối diện khám thờ vua Hàm Nghi trong Thế Miếu.

Chính giữa của Dụ đỉnh là chữ “Dụ đỉnh”. Khám với các đỉnh trước, tên của Dụ đỉnh không phải là thụy hiệu của bất kì vị vua nào triều Nguyễn, do các vị vua sau thời Khải Định đều không có thụy hiệu.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Dụ đỉnh” là hình tượng “Anh vũ”, nghĩa là chim vẹt, cũng là loài chim rất giỏi nhại tiếng người như chim yểng trên Tuyên đỉnh.

“Lê” là cây lê, loài cây được trống để lấy quả tại một số vùng của Việt Nam.

“Phù lưu” là cây trầu, loài cây được trồng lấy lá, gắn bó mật thiết với tục ăn trầu của người Việt.

“Bạch đậu” là cây đậu trắng, loài ngũ cốc họ đậu thứ năm xuất hiện ở Cửu đỉnh, bên cạnh đậu ván, đậu xanh, đậu nành và lạc.

“Thuần hoa” là cây hoa dâm bụt, loài cây có hoa đỏ rất đẹp thường được trồng làm hàng rào ở nông thôn Việt xưa.

“Tùng” là cây tùng, loài cây lá kim tượng trưng cho sự trường tồn, vỉnh cửu theo quan niệm Á Đông.

Hàng giữa, bên trái chữ “Dụ đỉnh” là hình tượng “Hải Vân quan”, nghĩa là cửa ải Hải Vân, một cửa ải quan trọng trấn giữ đường thiên lý Bắc – Nam, có từ thời Lê, được củng cố và mở rộng dưới thời vua Minh Mạng.

“Vĩnh Điện hà” là sông Vĩnh Điện, con sông chảy qua đất Quảng Nam – Đà Nẵng.

“Lôi” là sấm.

“Vệ giang” là sông Vệ, một con sông nằm ở Quảng Ngãi.

“Đà Nẵng hải khẩu” là cửa biển Đà Nẵng, chính là cửa Hàn, cửa biển có vai trò chiến lược đặc biệt quan trọng của Đà Nẵng.

Hàng dưới, bên trái chữ “Dụ đỉnh” là hình tượng “Thạch thủ ngư”, tức cá mú, một loài cá biển có thịt ngon được khai thác tại nhiều vùng biển của Việt Nam.

“Tử tô” là cây tía tô, loài cây bụi có lá màu tím, được dùng làm gia vị và dược liệu.

“Ô thuyền” là loại thuyền đi biển sơn màu đen, cánh buồm cũng đen, có 12 tay chèo, thường trang bị cho quân tuần tiễu dọc bờ biển.

“Phác đạo” là loại đao có cán dài, thường được trang bị cho binh lính trận mạc và lực lượng hộ giá vòng ngoài của triều đình nhà Nguyễn.

“Cáp” là con sò, loài hải sản có họ với con ngao (trên Thuần đỉnh), được khai thác ở các vùng ven biển Việt Nam.

“Dương” là con dê, loài gia súc được nuôi nhiều tại một số vùng núi đá của Việt Nam.

9. Huyền đỉnh

Là chiếc đỉnh cuối cùng trong Cửu Đỉnh nhà Nguyễn, Huyền đỉnh nặng 1.935kg, được đặt bên phải Tuyên đỉnh, đối diện khám thờ vua Duy Tân trong Thế Miếu.

Chính giữa của Huyền đỉnh là chữ “Huyền đỉnh”. Cũng giống như Dụ đỉnh, tên của Huyền đỉnh không phải là thụy hiệu của bất kì vị vua nào trong triều Nguyễn.

Hàng trên, về phía trái của chữ “Huyền đỉnh” là hình tượng “Ngũ diệp lan”, nghĩa là cây ngọc lan, một loài cây thân gỗ thường được trồng trong vườn lấy bóng mát, có hoa rất thơm.

Kế tiếp là hình tượng “Lệ chi”, nghĩa là cây vải, loài cây trồng lấy quả làm đặc sản tiến vua của một số địa phương ở đồng bằng sông Hồng.

“Toán” là cây tỏi, cây gia vị có họ với cây hành, hẹ, kiệu từng xuất hiện trên ba chiếc đỉnh khác của Cửu đỉnh.

“Nam sâm” là cây sâm ta, một dược liệu quý của Việt Nam.

“Miên” là cây bông, loài cây trồng lấy sợi phục vụ nghề dệt.

“Thốc thu” là chim phù lão hay chim già đẫy, một loài chim trọc đầu trông giống như ông già, sinh sống tại các vùng ngập nước Nam Bộ.

Hàng giữa, bên trái chữ “Huyền đỉnh” là hình tượng “Hồng”, nghĩa là cầu vồng.

“Hậu giang, Tiền giang” là sông Tiền và sông Hậu, hai dòng sông chính của đồng bằng sông Cửu Long.

“Vũ” là mưa.

“Hoàng sơn” là đèo Ngang, con đèo nằm ở ranh giới Hà Tĩnh và Quảng Bình, một thắng cảnh nổi tiếng của miền Trung Việt Nam. Trên đèo có một cửa ải gọi là Hoành Sơn Quan án ngữ đường qua đèo.

Hàng dưới, bên trái chữ “Huyền đỉnh” là hình tượng “Thao hà”, tức sông Thao, dòng sông lớn có vai trò quan trọng với giao thông và thủy lợi ở đất tổ Phú Thọ.

“Quế đố” là con cà cuống, loài côn trùng lớn sống dưới nước, được khai thác lấy tinh dầu làm gia vị.

“Xa” nghĩa là xe.

“Mãng xà” là con mãng xà, theo quan niệm dân gian là loài rắn lớn nhất, vua của các loài rắn.

“Hỏa phún đồng” là ống phun lửa, một loại hỏa khí của quân đội nhà Nguyễn.

“Tất mộc” là cây sơn, nguyên liệu làm sơn ta, một vật liệu quý thường được dùng để sơn phủ đồ gỗ, có khả năng chống thấm nước, chịu nhiệt, ngăn ngừa chuột bọ…

“Sơn mã” là con mang, một loài hươu nhỏ sinh sống trong nhiều khu rừng ở Việt Nam.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017
Đài thiên văn cổ duy nhất còn tồn tại ở Việt Nam

Quan Tượng Đài – đài thiên văn của triều Nguyễn – là một điểm tham quan thú vị dành cho những người muốn khám phá kiến trúc, lịch sử của kinh thành Huế xưa.

Vào năm 1827, dưới triều vua Minh Mạng, Quan Tượng Đài đã được xây dựng ở kinh thành Huế để làm nơi quan sát thiên văn, khí tượng, khí hậu, thời tiết của triều đình nhà Nguyễn.

Đài thiên văn này thuộc sự quản lý của Khâm Thiên Giám, là cơ quan có chức năng xem thiên văn, dự báo khí hậu thời tiết, làm lịch, coi đất, chọn ngày tốt… cho các hoạt động của triều đình cũng như dân chúng.

Vị trí của Quan Tượng Đài nằm ở thượng thành (mặt trên thành) góc Tây Nam Hoàng thành, thuộc phạm vi pháo đài Nam Minh (hiện thuộc địa phận phường Thuận Hoà, thành phố Huế).

Công trình có hai phần chính: phần nền đài và kiến trúc bên trên có tên là đình Bát Phong.

Nền đài gồm hai phần, phần trước là khối kiến trúc hình tứ giác có dạng tương tự như một pháo đài, phần sau là dãy bậc cấp thoai thoải dẫn lên trên mặt nền.

Đình Bát Phong nằm trên nền đài, là một tòa đình có 8 cạnh, hai tầng mái, được chống đỡ bằng 12 cột gỗ.

Từ nơi đây, các nhà chiêm tinh của cơ quan Khâm Thiên Giám sẽ dùng kính thiên văn để quan sát mặt trời, trăng và các tinh tú.

Các hiện tượng thời tiết thông thường như mưa, nắng, gió và bất thường như hạn hán, lũ lụt cũng được ghi nhận từ đây rồi báo cáo về cho vua nhằm có kế hoạch ứng phó trong triều đình và dân chúng.

Quan Tượng Đài là công trình dạng đài thiên văn thứ hai được ghi nhận trong lịch sử phong kiến Việt Nam, và là công trình duy nhất còn lại dấu tích.

Trước đó, vào thời Hậu Lê, ở Kinh đô Thăng Long đã có một đài thiên văn và cơ quan Khâm Thiên Giám, nhưng đã mất hoàn toàn dấu vết. Những gì còn lưu lại chỉ là một tên phố Khâm Thiên.

Cho tới những năm 1960, Quan Tượng Đài ở Huế vẫn còn tương đối nguyên vẹn. Sau đó, vì bị bỏ hoang và chịu tác động từ chiến tranh, công trình đã xuống cấp, hư hại nặng nề.

Từ tháng 10/2012 – 9/2013, Quan Tượng Đài đã được tu bổ phục hồi, trong đó, đình Bát Phong được phục dựng mới hoàn toàn theo kiến trúc cũ.

Ngày nay, nơi đây là một điểm tham quan thú vị dành cho những người muốn khám phá kiến trúc, lịch sử của kinh thành Huế xưa.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017
Cảnh hành quyết công khai khủng khiếp ở Sài Gòn trước 1975

Giữa trung tâm Sài Gòn từng tồn tại một pháp trường đặc biệt, nơi các vụ hành quyết diễn ra công khai trước sự chứng kiến của công chúng…

Năm 1965, tình hình Miền Nam Việt Nam hết sức rối ren, các cuộc đảo chính, biểu tình và tấn công vũ trang diễn ra thường xuyên. Cùng với điều đó là nạn đầu cơ, lũng đoạn thị trường của giới thương gia. Trước tình hình này, chính quyền VNCH đã dựng lên phía trước chợ Bến Thành một pháp trường để hành quyết công khai các phạm nhân nhằm mục đích răn đe.

Mới đầu, pháp trường giữa trung tâm thành phố này chỉ được bố trí để xử bắn một người. Về sau nó đã được mở rộng để có thể hành quyết cùng một lúc ba người. Hoạt động của pháp trường đã bị truyền thông quốc tế lên án mạnh mẽ, buộc chính quyền phải dẹp bỏ nó sau một thời gian.

Khung cảnh trên pháp trường ngày 6/10/1965, khi ba phạm nhân bị hành quyết cùng lúc vì những tội danh khác nhau.

Một vụ hành quyết nổi tiếng trong thời gian pháp trường hoạt động là vụ xử nhà tài phiệt Tạ Vinh, một người Việt gốc Hoa 34 tuổi. Ông bị kết tội đầu cơ phá hoại kinh tế và chịu án tử ngày 14/3/1966.

Tạ Vinh gục xuống sau loạt đạn, trên người vẫn mặc bộ vest lịch sự.

Vợ ông Tạ Vinh đã liều mạng lao về phía chồng và bị cảnh sát chặn lại.

Bên cạnh các tội phạm hình sự, kinh tế, nhiều nhân vật đấu tranh chống chính quyền VNCH cũng bị hành quyết công khai.

Sinh viên Lê Văn Khuyên bị xử bắn ngày 29/1/1965, thời điểm Sài Gòn đang chấn động sau các cuộc biểu tình và nổ bom.

Cái chết của chàng trai 20 tuổi Lê Văn Khuyên.

Một chiến sĩ biệt động bị chính quyền VNCH xử bắn ngày 22/6/1965.

Cột hành quyết sau khi bản án tử được thi hành, ảnh của phóng viên Nhật bản Akimoto Keiichi.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017
Vẻ đẹp kỳ vĩ của vịnh Vũng Rô

Do được bao quanh bởi ba dãy núi cao hiểm trở, vịnh Vũng Rô của Phú Yên là nơi có khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ khiến lòng người ngây ngất.

Thuộc địa phận xã Hòa Xuân Nam, huyện Đông Hòa, tỉnh Phú Yên, vịnh Vũng Rô là một thắng cảnh nổi tiếng của khu vực Nam Trung Bộ.

Vịnh có diện tích 16,4 km² mặt nước, nằm tiếp giáp với biển Đại Lãnh thuộc vịnh Vân Phong, tỉnh Khánh Hòa, được ba dãy núi cao che chắn là Đèo Cả, Đá Bia và Hòn Bà từ ba phía Bắc, Đông và Tây.

Do được bao quanh bởi những dãy núi cao hiểm trở, vịnh Vũng Rô là nơi có khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ khiến lòng người ngây ngất.

Phía Nam vịnh là đảo Hòn Nưa cao 105 m với những vách đá dựng đứng như một pháo đài. Trên đảo có ngọn đèn biển lớn.

Ven bờ vịnh Vũng Rô có nhiều bãi cát vừa và nhỏ, trong đó có một số bãi đẹp như Bãi Chùa, Bãi Bàng, Bãi Lau.

Trong lòng vịnh có nhiều loại tôm cá trú ngụ, là cơ sở cho sự phát triển của nghề nuôi trồng, đánh bắt hải sản ở nơi đây,

Sự hiện diện với mật độ lớn của các nhà bè nuôi cá làm nên nét đặc trưng của vịnh Vũng Rô so với so với các vịnh biển khác ở Việt Nam.

Không chỉ là thắng cảnh đẹp, vịnh Vũng Rô còn là một di tích lịch sử gắn với huyền thoại đường Hồ Chí Minh trên biển.

Từ năm 1964 – 1965, vịnh là địa chỉ tiếp nhận vũ khí bí mật từ miền Bắc chuyển vào Nam qua những chuyến tàu không số lịch sử.

Trong giai đoạn này, Vũng Rô đã tiếp nhận bốn chuyến tàu cập bến an toàn, đưa được hàng ngàn tấn vũ khí đạn dược chi viện cho chiến trường Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

Ngày nay, tận dụng cảnh quan và vị trí địa lý thuận lợi của vịnh, nhiều loại hình du lịch đã được phát triển như tắm biển, thưởng thức hải sản ở nhà bè, khám phá vịnh bằng ca nô, lặn ngắm san hô…

Ngoài tiềm năng du lịch, vịnh Vũng Rô là một trong ba địa điểm có điều kiện tự nhiên tốt nhất tại Việt Nam để xây dựng cảng biển lớn, bên cạnh vịnh Cam Ranh và vịnh Vân Phong của tỉnh Khánh Hòa.

Nhằm khai thác lợi thế này, cảng Vũng Rô và khu kinh tế Nam Phú Yên đã được thành lập.

Một số hình ảnh khác về vịnh Vũng Rô.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017
Phục chế ảnh màu tuyệt đẹp về xứ Nam Kỳ năm 1946

Dinh xã Tây ở Sài Gòn, Chùa Khmer Trà Vinh, tháp Hồi giáo Châu Đốc… là những hình ảnh tô màu hiếm có về xứ Nam Kỳ năm 1946 của người Pháp.

Kênh Hàng Bàng (rạch Bãi Sậy) ở Chợ Lớn.

Dinh xã Tây ở Sài Gòn, nay là Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh.

Trong Thảo Cầm Viên ở Sài Gòn năm 1946.

Bên ngoài khu điện thờ ở lăng Ông Bà Chiểu (lăng Lê Văn Duyệt), Sài Gòn.

Đường Catinat ở Sài Gòn, nay là đường Đồng Khởi.

Cổng chợ Củ Chi.

Thảo nguyên sông La Ngà, Đồng Nai.

Tháp cổ Bình Thạnh của văn hóa Óc Eo ở Trảng Bàng, Tây Ninh.

Chùa Ông Mẹt (chùa Bodhisálaràja) của người Khmer ở Trà Vinh.

Tháp giáo đường Hồi giáo (minaret) của người Chăm ở Châu Đốc, An Giang.

Hai phụ nữ người Chăm Nam Bộ.

Chợ cá Sóc Trăng.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017
Vua Bảo Đại về nước sau 10 năm du học ở Pháp

Sau 10 năm du học ở Pháp, ngày 16/8/1932, vua Bảo Đại xuống tàu về nước. Ngày 8/9/1932 tàu chở vua về đến Đà Nẵng…

Bộ ảnh vua Bảo Đại về nước gồm 40 tấm, do tiệm ảnh Thanh Ba ở Huế thực hiện.

Đám đông đang chờ tàu Alerte chở vua Bảo Đại cập bến Đà Nẵng, 8/9/1932. Tên gọi chính thức của thành phố khi đó là Tourane.

Đám đông quan sát tàu Alerte tiến vào cảng Đà Nẵng.

Tàu Alerte khi chuẩn bị cập bến.

Các thủy thủ neo tàu vào cảng.

Hoàng đế Bảo Đại xuống tàu trên cầu tàu được trang hoàng.

Hoàng đế Bảo Đại đi qua cầu tàu cùng đoàn tùy tùng.

Toàn cảnh cầu tàu nhìn từ xa.

Vua Bảo Đại bước ra từ cầu tàu.

Vua Bảo Đại bước ra từ cầu tàu.

Từ cảng, vua sẽ đến Tòa thị chính Đà Nẵng.

Quan chức Pháp ra đón vua Bảo Đại trước Tòa thị chính.

Quan chức Pháp ra đón vua Bảo Đại trước Tòa thị chính.

Từ phía trước Tòa thị chính Đà Nẵng, hoàng đế Bảo Đại lên đường đi Huế bằng đoàn tàu hỏa đặc biệt.

Toàn quyền Đông Dương đến Huế. Đội quân danh dự tập trung trước nhà ga Huế để đón vua.

Khâm sứ Pháp đến nhà ga.

Cuộc gặp của vua Bảo Đại với ông Toàn quyền.

Cuộc gặp của vua Bảo Đại với ông Toàn quyền.

Cuộc gặp của vua Bảo Đại với ông Toàn quyền.

Toàn quyền tiễn vua Bảo Đại ra xe.

Toàn quyền Đông Dương rời ga.

Toàn quyền Đông Dương bước vào xe của mình.

Toàn quyền Đông Dương đã lên xe.

Hoàng thành Huế (phía sau Ngọ Môn) thời điểm vua Bảo Đại trở về.

Toàn quyền Đông Dương viếng thăm vua Bảo Đại tại điện Cần Chánh ở Hoàng thành.

Toàn quyền Đông Dương viếng thăm vua Bảo Đại tại điện Cần Chánh ở Hoàng thành.

Nghi lễ Đại bái để đón mừng vua về tại điện Thái Hòa ở Hoàng thành.

Binh lính Pháp chào Toàn quyền Đông Dương theo nghi thức nhà binh trước Ngọ Môn.

Quan toàn quyền và binh lính Pháp thực hiện nghi thức chào cờ và hát quốc ca Pháp ở trước Ngọ Môn.

Quan toàn quyền và binh lính Pháp thực hiện nghi thức chào cờ và hát quốc ca Pháp ở trước Ngọ Môn.

Hoàng đế Bảo Đại bước ra từ Ngọ Môn để tham gia lễ trao tặng huân chương cho những người có công.

Những người được ban thưởng đứng thành hàng diện kiến hoàng đế.

Những người được ban thưởng đứng thành hàng diện kiến hoàng đế.

Hoàng đế Bảo Đại trao huân chương cho người đại diện.

Sĩ quan Pháp nhận huân chương từ cấp trên.

Sĩ quan Pháp nhận huân chương từ cấp trên.

Lính Pháp đứng trước Kỳ đài của Hoàng thành Huế để chuẩn bị cho buổi duyệt binh.

Thủy quân lục chiến Pháp trong buổi duyệt binh.

Bộ binh thuộc địa trong buổi duyệt binh.

Xe tăng Pháp trong buổi duyệt binh.

Lính xe tăng Pháp bên những chiếc xe tăng của mình.

Theo KIẾN THỨC

September 24, 2017